Vogels in het vizier

Als Gerald de natuur intrekt, verdwijnt de wereld om hem heen naar de achtergrond. Al luisterend en speurend naar vogels is hij helemaal ‘in het moment’. Vogelspotten brengt rust, en het verbaast hem dan ook niet dat het steeds populairder wordt. Maar voor Gerald is het meer dan zomaar een hobby. Als kind raakte hij al in de ban van al dat dierenleven in de hectaregrote tuin. Zijn broer verzamelde vlinders, maar Gerald had meer oog voor vogels. Toen enkele vriendjes in de lagere school voorstelden een vogelclub op te richten, hoefde hij niet lang na te denken.

‘Dat was in 1977’, zegt Gerald. ‘We begonnen zelfs ons eigen tijdschrift. Ik tekende graag en ben toen ook vogels beginnen tekenen.’ Nog steeds legt hij ze vast, tot in de kleinste details, als een ornithologisch kunstenaar. Als jongeman richtte Gerald de Belgische Vogellijn op, een telefoonlijn waarop vogelaars hun waarnemingen konden melden. En toen het internet doorbrak, werd hij een van de enthousiastelingen achter Waarnemingen.be. Geen wonder dat hij uiteindelijk vogelexpert werd bij Natuurpunt Studie. En in zijn vrije tijd? Dan bewondert hij nog altijd urenlang het wondere vogelleven.

Voor de ene volstaat het om met de verrekijker in de aanslag vogels in de tuin of het park te bewonderen. De andere wil álle vogels in Vlaanderen gespot hebben. Nog anderen trekken de wereld rond of proberen soorten te scoren uit het West-Palearctisch gebied – dat zijn vogels uit Europa, het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Gerald zelf inventariseert de vogelpopulatie omdat dat waardevolle inzichten oplevert voor het natuurbeleid of om soortbeschermingsprojecten op te zetten op basis van correcte cijfers. En dat loont. ‘Hier op het water van Anderstad, bijvoorbeeld, hebben we met drie ton kiezel een eilandje aangelegd waar nu zo’n vijftien paar visdieven broeden.’

Gerald zwijgt even en spitst de oren. ‘Hoor je dat? Een grasmus. En een zwartkop. En kijk daar, een aalscholver.” Hij kent het geluid van elke vogelsoort in Anderstad en heeft maar een seconde nodig om een voorbijvliegende vogel te herkennen. “Dat heb ik vooral te danken aan het tekenen van vogels. Iemand anders ziet een vogel als een bolletje met een staart, pluimen en vleugels. Ik zie een mantel, schouderveren, grote en kleine dekveren. Die indeling leer je als tekenaar, en het helpt me om nauwkeurig te kijken. Als ik vogels scan, gaat dat bliksemsnel.’

De meest bijzondere vogel die hij hier al heeft gespot? ‘Goh, al heel wat’, lacht Gerald. ‘Ik heb hier een aasgier zien overvliegen. Dat was pas de tweede waarneming ooit in België. We hebben hier ook de eerste vale gierzwaluw van het land gespot, al zijn er intussen al veel meer meldingen geweest. Andere speciallekes zijn de struikrietzanger en de citroenkwikstaart. Het geeft me nog altijd een kick als ik een zeldzame vogel spot. En dit jaar huist hier voor het eerst een koppel roerdompen – een moerassoort die bijzonder hoge eisen stelt aan haar leefgebied. De roep van de roerdomp is luid en trekt andere rietvogels aan. Sinds twee jaar is ook het woudaapje terug, de kleinste reigersoort. Dat was geleden van 1982.’

Gerald ziet soorten komen en gaan. Enerzijds eisen intensieve landbouw en klimaatverandering hun tol, anderzijds zorgt doordacht natuurbeheer ervoor dat sommige soorten het beter doen dan vroeger.

‘De veldleeuwerik en de ringmus zijn verdwenen uit deze streek. De wulp geraakt door de verdroging nog amper met zijn snavel diep genoeg in de grond. De zomertortel was vroeger wijdverspreid, maar die trekduif zien we nu helemaal verdwijnen. Door meerdere oorzaken. Omdat hij migreert, heeft de zomertortel maar tijd voor één nest per jaar. Als een stevige zomerstorm dat nest vernietigt, is dat nefast. En bovendien wordt er in het Middellandse Zeegebied, zelfs in Frankrijk, nog op gejaagd. Schandalig. Die plezierjacht moet Europees worden aangepakt.’

‘De roerdomp en de woudaap doen het dan weer beter dan vroeger, dankzij een beleid dat inzet op herstel van moerassen, meer rustgebieden en aaneengesloten natuur. Ook de waterkwaliteit is sinds de jaren 70 sterk verbeterd, en dat helpt.’

Welke vogel wil Gerald nog graag spotten? ‘Over drie dagen vertrek ik naar Turkije, op zoek naar de bruine visuil. Dat is de enige broedplaats van de soort in heel Europa. De vogel was hier uitgestorven tot hij dertien jaar geleden opnieuw werd waargenomen. Waarom zo ver reizen voor één vogel? Een beetje als tegengewicht, want het is soms frustrerend te zien hoe soorten achteruitgaan of verdwijnen. Zoals de grauwe gors. Maar als je dan merkt dat het in andere landen beter gaat, doet dat deugd. In het Middellandse Zeegebied gonst het van de grauwe gorzen.’

Welke tip heeft Gerald voor beginnende vogelspotters? ‘Leer de vogelgeluiden herkennen, zodat je weet welke vogels er in de buurt zijn. Er zijn apps, maar nog beter is een cursus volgen en op pad gaan met een kenner. Zo doe je ervaring op. Word deel van het landschap. Dat betekent niet dat je je onopvallend moet kleden – vogels merken je toch op. Maar wees kalm en geduldig. Zodra vogels doorhebben dat je geen bedreiging vormt, laten ze zich zien.’

‘En zorg natuurlijk voor een goede verrekijker. Eentje waarmee je niet dubbelziet of waar het beeld wazig wordt aan de randen. Als kijken geen inspanning is maar een plezier, wordt vogelspotten dat ook. Het Belgische merk Kite kan ik aanraden.’

Nog goed om weten: tijdens de trekperiodes april-mei en augustus-oktober spot je de meeste vogels. ‘En heel belangrijk: hou je hond altijd aan de leiband. Een hond is een toppredator voor vogels.’