Traag op een tractor

Hoe kan ik fotograaf en verhalenverteller Jelle weer in de sfeer van zijn avontuurlijke tocht brengen? Op de tractor natuurlijk! Dus vergezel ik hem met de e-bike een stukje op een route door de Westhoek, zijn heimat. Gezellig samen onderweg terwijl we de sfeer en de geur van het platteland opsnuiven. Het wordt een boeiend gesprek over samenhorigheid, rust, jeugdnostalgie, eenzaamheid, avontuur, pech en natuurlijk… de buitenmensen. Boeren en boerinnen, bedrijfsleiders, een F16-pilote, cafébazinnen, mijnwerkers, werklozen, vluchtelingen en leerkrachten, allemaal kruisten ze zijn pad en vertelden hun eigen verhaal. 

Vanwaar de keuze voor de tractor?

Als kind droomde ik er altijd van een rode Massey Ferguson uit de 100-series te hebben. Hét symbool van het platteland. Ik mocht wel eens op die van boer Jonckheere rijden, een oerboer uit mijn jeugd in Keiem. Het lag dan ook voor de hand dat dit mijn transportmiddel zou worden om deze trage tocht te ondernemen. Op die tractor kom ik trouwens in een soort trance, van het schudden en het eentonige geluid. De traagheid ervan is heerlijk: je ruikt en voelt alles. Op de tractor zit je niet afgeschermd, waardoor je ook toegankelijk bent voor de mensen die je tegenkomt. Maar het was zeker niet allemaal rozengeur en maneschijn. Met zo’n tractor grote afstanden overbruggen langs kleine wegjes, was zeer vermoeiend en ook soms eenzaam. Langs steenwegen, die je vooral in Limburg nog vindt, werd ik ook vaak uitgetoeterd omdat ik tijdens de spits lange files veroorzaakte. In het begin probeerde ik me dan langs de kant te manoeuvreren, maar na een tijdje deed ik als een echte boer: negeren (lacht).

Wat dreef je om deze tocht te ondernemen? 

Jeugdnostalgie zit er wellicht voor iets tussen, zeker ook mijn nieuwsgierigheid om te weten te komen wat er nu leeft op het platteland en mijn engagement om deze mensen een stem te geven en ook eens op een pied de stalle te plaatsen. Maar misschien is het wel vooral een brief aan mijn vader, een grote verdediger van ‘den buiten’.

Wat was voor jou de belangrijkste vaststelling?

De mensen van het platteland worden verbonden door het zoeken naar een zekere rust en door het leven met de natuur en de liefde voor dit alles. Ook zoekt iedereen zijn of haar eigen manier om te overleven en daarin heb ik een enorme veerkracht gezien. Verder hebben de ‘buitenmensen’ ook wel de indruk dat zij niets kunnen veranderen aan grotere problemen omdat ze zich niet gehoord voelen. Door hun verhalen weer te geven, heb ik geprobeerd hen een stem te geven.

Is er zoiets als ‘de stem van het platteland’?

Ik was niet op zoek naar dé stem en had al zeker niet de pretentie om die te vinden. Mijn doel was het lappendeken in kaart brengen, de gelaagdheid, ver weg van de clichés. Iedereen die mijn boek leest of tentoonstelling bezocht heeft, kan voor zichzelf bepalen wat die stem dan zou zijn. 

Hoe zit het met de tradities op het platteland?

Die leven er nog en dat is ook mooi. Ik heb echter het gevoel dat we met onze maatschappij op een kantelpunt staan en dat veel dingen verdwijnen. Ook de tradities. Dat vind ik spijtig, want die tradities bepalen mee de ziel van een regio. Ik ben blij dat ik er nog enkele in beeld kon brengen, zoals de traditie van de houthakkers die in de Ardense bossen werken met trekpaarden.

Je ging een groot avontuur aan. Vloeit er avontuurlijk bloed door je aderen?

Ik zou mezelf zeker geen grote avonturier noemen. Vertrekken van huis doe ik echt niet graag. De eerste dag zit ik altijd met een droge mond op de tractor, mijn uiting van stress. Ik ben trouwens ook wel wat een angsthaas en ik moet me daar dan over zetten. En cours de route word ik wel enthousiaster. Mijn nieuwsgierigheid overwint gelukkig steeds mijn angst.

Je doorkruiste de Westhoek, de Borinage, de Ardennen, Limburg en Zeeuws-Vlaanderen. Welke regio kon je het meeste bekoren?

Dat zijn de Ardennen. Hier kwam ik echt in een andere wereld terecht. De bossen zijn zo bepalend voor het leven daar. Mensen wonen er verder van elkaar en zijn ook meer op elkaar aangewezen. Het leven is er ruwer en harder, zeker in putje winter toen ik er was. Het is de plaats die ik in mijn hart sluit, maar het is ook de plaats waar ik het meeste heb afgezien. 

Was de tocht ook een beetje een persoonlijke zoektocht?

Ik zal onbewust wel op zoek geweest zijn naar het geromantiseerde beeld dat ik van mijn jeugd heb. Dat dit een valkuil is, besef ik ook. Ik zal misschien sneller een keuterboertje zoeken dan een boer die grootschalig bezig is. Ik zocht vooral naar verhalen waar ik warm van werd.

Welk verhaal gaf je het meeste hoop?

Dat van Dries Delanote, oprichter van bioboerderij Le Monde des Mille Couleurs in Dikkebus. Hij komt uit een traditioneel boerengezin. Zijn broer zet het landbouwbedrijf van de ouders verder, maar hij kiest zijn eigen, koppige weg, als wat hijzelf ‘wildfarmer’ noemt. Ik zie veel mensen van zijn en mijn generatie die niet goed weten welke kant uit te gaan. Dries durft dingen anders te doen. En dat gaf me een ongelofelijk goed gevoel.

Waren er ook ontmoetingen die je een mokerslag gaven?

Mijn bezoekje aan de klas van juf Delphine Ferin in het Lycée Albert Libiez in Colfontaine, de Borinage.  Tijdens mijn studies journalistiek had ik ooit de documentaire Les enfants du Borinage van Patric Jean gezien, deels gefilmd in die school. Ik wilde zelf wel eens gaan kijken hoe het er nu, ruim 20 jaar later, aan toe gaat. Als je dan hoort dat heel wat leerlingen later chômeur, werkloze, willen worden en een hoog percentage van de 16-jarige meisjes zwanger zijn, dan hoef ik je niet te vertellen dat dit me aangrijpt.

In je boek komt ook Cas Haeyaert aan het woord. Hij ruilde Poperinge voor Gent, maar kwam terug omdat hij in de stad aan het wegglijden was in de anonimiteit. Herkenbaar?

Ik kwam in Gent terecht omwille van mijn werk. Mijn partner en ik hebben lang getwijfeld om terug naar de Westhoek te komen. Uiteindelijk hebben we de knoop doorgehakt om in Gent te blijven. In het begin had ik wel last van dat onpersoonlijke, maar in de stad maak je ook je kleine, eigen dorpje. Dat gebeurt in je straat, met ouders van de school van de kinderen. De roadtrip deed me wel eens twijfelen waar mijn hart ligt. Dat ging in golven. Als ik in de zomer in de Westhoek was, leek me dat de perfecte plaats, maar toen ik in de winter terugkwam uit de Ardennen waar het koud was en de avonden wel heel lang duurden, dan was ik blij dat ik de stad terug kon omarmen. Ik denk dat ik van beide walletjes eet: wonen in de stad en na een kwartiertje fietsen al midden in het groen staan.

Hoe blik je terug op je tocht?

Het was een zeer mooie reis. Ik ben enorm blij dat ik dit gedaan heb en heb veel geleerd. Over anderen, maar ook over mezelf. Ik kan je verzekeren dat ik mezelf ook hard ben tegengekomen, zowel fysiek als mentaal. Had je me net na de tocht gevraagd wat ik ervan vond, dan ging mijn enthousiasme ongetwijfeld minder groot zijn. Ik had het op het einde wel gehad. Tachtig dagen, verspreid over vijf seizoenen, was ik weg van vrouw en kroost. Dat heb ik onderschat. Bovendien heb ik anderhalf jaar constant met het project in mijn hoofd rondgelopen en ik leefde in een cocon. Op het einde is dit als een monster dat je opvreet. Dan is het goed het project te kunnen afronden.