Ontwaken bij de zwarte ooievaars

Al jaren droom ik van een plek waar ik de tijd aan mijn zijde heb. Waar ik wars van alle dwang en drukte kan lezen, schrijven, wandelen of zomaar wat rondkijken zoals het me uitkomt. Dus zei ik ‘ja’ op Ludo’s uitnodiging voor een weekje Kostandenets in de aanloop naar de zomer. Het dorp aan de rand van het natuurpark Rusenski Lom ligt in het noorden van Bulgarije, vijftig kilometer van de Donau en de grens met Roemenië. Tien jaar geleden telde het drieduizend zielen. Daar schieten er door plattelandsvlucht en emigratie nog driehonderd van over. Veel leegstand dus. Ludo kocht er een huis, knapte het gerieflijk op en legde een klein maar verfrissend zwembad aan in zijn ommuurde tuin. Probuda heet die stek, wat zoveel betekent als ‘aangenaam wakker worden’. Met dat heerlijke vooruitzicht vlieg ik op een avond in het gezelschap van Jan, Frederik, Filip en een nest camera’s naar Boekarest. Het is ver na middernacht als huischauffeur Troyan ons in Kostandenets dropt. We drinken nog een biertje op het buitenterras, luisteren naar de nacht wanneer de gesprekken stilvallen en zoeken ons bed op om niet veel later probudagewijs wakker te worden.

Kadaver als lokaas

Een workshop is geen cursus. Het komt erop aan dat je de natuur intrekt en dat je fotografeert. Dus neemt Ludo ons mee op verkenning. Hij weet waar je vogels kan spotten, waar dassen burchten bouwen en zwarte ooievaars foerageren. De schuwe vogels zijn zowat het uithangbord van het natuurpark. Hier zit een uil, op een afgelegen rots komen wel eens gieren. Vlinders en libellen dartelen alom. Hij wijst ons de weg naar een veld waar siesels – grondeekhoorns – ondergronds kolonie houden. Maar Ludo heeft ook zijn eigen plekjes. Bij een vijver zit een observatiehut helemaal ingegraven achter een glazen wand. Zo kunnen we op ooghoogte zien hoe een wesp zich langs een takje uit het water worstelt, de vleugels laat drogen en dan toch nog door een vliegensvlugge vogel wordt weggehapt. Seconden later strijkt een waterjuffer neer alsof alles peis en vree is.

We rijden het dorp uit naar een rots met uitzicht over de vallei. Daar gaan twee strohutjes helemaal op in de omgeving. Vindt onze gids een doodgereden vos of das langs de kant van de weg, dan legt hij het kadaver als lokaas voor roofvogels. Komen ze kijken of er wat te eten valt, dan zit een beetje natuurfotograaf al klaar om af te drukken.

Overal nemen we de tijd om te overleggen. Wat wil elk van ons fotograferen? Wat is het beste moment van de dag? Als ik morgen naar de ooievaars wil en jij naar de siesels, kan je me dan afzetten met de wagen? Kunnen we straks nog even naar de winkel om een hap en een drankje voor in de tent? Zo komt de workshop op gang. Overdag ga je je neus achterna. ’s Avonds presenteer je wat beelden die je gemaakt hebt. Dan is er ruimte voor uitwisseling, aanmoediging, tips en technische weetjes.

Dorp met één bankautomaat

We zijn al een eind weg uit het dorp als we halt houden bij een kweekvijver. Net reden we nog door een holle weg waar bijeneters broeden. Nu zien we een man tot aan zijn dijen in het water staan bij een vat. Hij zit helemaal onder de modder en grijpt met zijn handen naar de karpers die met de rugvin boven water over de bodem spartelen. ‘Wat is er mis?’, vraagt Ludo. ‘De nieuwe eigenaar heeft mijn pacht opgezegd en nu is ook de watertoevoer afgesloten’, klinkt het ten einde raad. ‘Ik probeer nog te redden wat er te redden valt. Maar mijn broodwinning ben ik kwijt.’ Ieder voor zich, ook dat is Bulgarije. Samen met zijn dochter sleept hij de ton aan land en hijst ze in zijn vijftig jaar oude terreinwagen van Russische makelij. Weg zijn ze in hun relikwie.

Het is al laat in de namiddag en uitgerekend hier strijken tientallen zwarte ooievaars neer bij een riviertje. Frederik zal een paar keer komen filmen en leert dat het vooral om jonge vogels gaat. Door het lage water komen ze makkelijk aan voedsel. ’s Avonds trekken ze veilig weg, hogerop naar onbereikbare rotsen.

Wij sluiten af met een duik in het zwembad en rijden voor het diner naar Tsar Kolyan, een dorp met één bankautomaat, een tankstation, een paar winkels en restaurants. Omdat we voor een schijntje drie gangen, een halve liter bier en koffie toe naar binnen werken, besluiten we niet één keer te koken.

Honderden vlinders en een zee aan zonnebloemen

Niemand te horen of te zien bij het ontbijt, maar er staat wel verse koffie. Nog voor zonsopgang waren ze de deur uit. Frederik naar de ooievaars, Filip op zoek naar vlinders, Jan muisstil in een camouflagetentje op vijf meter van mijn slaapkamerraam, op vinkenslag voor een grauwe klauwier. Wanneer slapen die mannen eigenlijk?

Ik pak mijn rugzakje en volg met een wandel-gps een van de routes die Ludo zelf online heeft gezet. Meteen achter het vakantiehuis voert een onooglijk paadje me steil bergop naar een panorama over dorp en vallei. Ik wil mijn camera uit de rugzak nemen en spring gelijk een halve meter achteruit. Pal voor me schiet een flinke bruine slang weg onder een steen. Ze had zich liggen warmen in de zon en schrok al even hard.

Hogerop wordt het vlakker. Ik passeer een boomgaard en kom bij een aardeweg. De winter is nat geweest, de modder in het tractorspoor verdroogd en opengebarsten. Links van me akkers, rechts struiken, korenbloemen en eindeloos graan. Het land zindert in de zon en voor me uit dartelen vlinders op van het pad en de bloemen. Eerst zijn het er een paar, dan tientallen en uiteindelijk honderden. Dambordjes, koningspages, luzernevlinders, allemaal geven ze present in deze stille maar feestelijke optocht. Ik word er helemaal gelukkig van. En geen optocht zonder finale. Die krijg ik verderop met een zee aan zonnebloemen in een oneindig golvend landschap van groene en gele velden.

Terug thuis hebben de anderen hun laptops bovengehaald, foto’s en filmpjes opgeladen, gekozen en vergeleken. Het is al na tienen als we bij elkaar zitten voor een afzakkertje op het terras. We horen nachtzwaluwen en in de tuin fonkelen tientallen vuurvliegjes. Er schuiven wolkenslierten naar de volle maan. Jan en Filip stellen hun camera’s op voor een timelapse. Terwijl hun toestellen meer dan een half uur lang beeld per beeld schieten vertellen ze hoe ze dat doen. Elk met een andere aanpak, de uitleg is me te technisch. Maar achteraf zien we wel twee uitstekende filmpjes.

Alvermannen ondergronds

Omdat het leven meer is dan zitten turen in een hutje, heb ik ook afgesproken met Mihail Mihov. De dertiger is gids, werkte jaren voor een touroperator in Sofia en keerde terug naar zijn geboortestreek ‘om bij te dragen aan een respectvolle beleving van de natuur’.

Onderweg naar het middeleeuwse Cherven vertelt hij over het natuurpark Rusenski Lom: ‘Het heeft de naam van de hoofdrivier die uitmondt in de Donau en is opgedeeld in drie gebieden: Cherni Lom is historisch gebied, Malki Lom recreatief toeristisch en Beli Lom blijft ongerept wild, dus ontoegankelijk.’ Vanop de citadelruïne kijken we naar het stadje. ‘Meer dan zeshonderd jaar geleden was dit een belangrijke voorpost van het tweede Bulgaarse koninkrijk. Door de meanderende rivier hier beneden lag het als vanzelf beschermd. Je zag de vijand van ver aankomen. Nu is het een plek voor archeologisch onderzoek. Vooral naar de resten van de Byzantijnse kerk.’

Toch zijn me de grotten van Orlova Chuka en de rotskerken van Ivanovo liever. ‘Kalksteen is een zacht en poreus gesteente waarin het water diepe canyons graaft en grotten uitslijt’, weet Mihail. ‘Die van Orlova Chuka vormen een labyrint met veertien kilometer gangen. Speleologen komen er trainen en we kunnen een beperkt stuk bezoeken. In de winter zijn ze gesloten, want dan houdt een kolonie beschermde vleermuizen haar winterslaap.’ Hij vertelt het terwijl we alsmaar dieper voorovergebogen door de gangen lopen. Ik verbaas me erover dat er geen druipstenen zijn. ‘Omdat het een droge grot is’, weet Mihail. ‘Een miljoen jaar oud, vandaar die zachte ronde gewelven.’ Ik voel me een Johan in het kielzog van de Alverman. Moet me bedwingen om geen ‘Fafifoerniek’ door de gangen te laten galmen.

Oude tempeliersgraven

We lunchen in het pittoreske en tegelijk kindvriendelijke Milkovi Guest House van Koshov en rijden meteen door naar de rotskerk van Ivanovo. Die is hoog in de rots uitgegraven en hoort met haar bleke fresco’s bij het Unesco-werelderfgoed. ‘In de veertiende eeuw leefde de beweging van de Isihasur hier in een zelfgekozen isolement’, zegt Mihail. ‘Het waren monniken die dicht bij de natuur wilden wonen en hun dagen in stilte doorbrengen. Aan de overkant wonen nog altijd monniken in afzondering terwijl deze kerk met Bijbelse taferelen toegankelijk is voor publiek. De rotskerken bleven goed bewaard omdat de Turkse invallers er geen belangstelling voor hadden. Alleen onder het communisme is er vandalisme geweest.’

We sluiten af met nog een wandeling in Nisovo. Nauwelijks vertrokken liggen er schots en scheef in het hoge gras oude grafstenen. ‘Aan de symbolen te zien zou het kunnen gaan om oude tempeliersgraven’, zegt Mihail. ‘Maar daar is geen enkel bewijs van. Toch houden bizarre figuren hier wel eens vreemde bijeenkomsten.’ Waarna hij me voorgaat naar wat hij ‘de bergen onder het plateau’ noemt. Alweer een majestueuze canyon met zacht gekleurde rotsen in een diepgroene natuur. Beneden ligt een grote boerderij bij een gigantische vijver met daarrond de meander van de Malki Lom. Om de hoek toont hij me een plek die haast niemand kent. Daar is de rots uitgevlakt en doorgroefd met eeuwenoude karrensporen. ‘Een Romeinse heirbaan die helemaal naar beneden doorloopt. Er zijn nog stukjes van bewaard. Te gevaarlijk trouwens om zonder gids te lopen.’

De tijd aan onze kant

Nog één keer trekken we er met zijn allen samen opuit. Voor Ludo’s Grand Cruwandeling. We parkeren de 4x4 uit het zicht en klimmen door een steil bos naar een hoog plateau. Er wordt nauwelijks gesproken en toch zwermt ons clubje uiteen. Frederik filmt het landschap van op een rotspunt. Jan maakt panoramafoto’s. Filip gaat door de knieën voor macro-opnames van insecten in het gras. Ludo observeert gierzwaluwen.

En ik? Ik sta dat allemaal af te zien, kijkend naar al die traagheid. Dat in stilte voortbewegen terwijl we doen wat we graag doen. Zo halen we de tijd naar onze kant. Precies waarvoor ik gekomen was.