Met de Waterbus door het Havenland

‘De Waterbus wacht nooit.’ Met die woorden in mijn hoofd fiets ik over de grootste winkelstraat van Antwerpen. Ik heb nog tijd en kan flink doortrappen, om kwart voor acht ‘s morgens is de Meir vooral een verlaten winkelstraat. En toch ben ik bang om te laat te komen. Want de Waterbus? Die wacht nooit. Wanneer ik arriveer aan het Steenplein is er nog geen spoor van de Waterbus te bekennen. Wél van een handvol Antwerpenaars die op de kade staan aan te schuiven, om over een tiental minuten aan boord te gaan van de bus. Of de boot, wat moeten we zeggen? Het is een grauwe ochtend, het Steenplein ligt vol afgewaaide blaadjes die ons vertellen dat de herfst in het land is. Fotografe Siska kijkt door haar camera naar de Schelde, die verstopt ligt onder een laagje mist. Rivieren zijn altijd indrukwekkend, zelfs wanneer je ze niet ziet. We schuiven aan in de rij wachtenden. De Waterbus is geen typische toeristenboot. Het is een échte buslijn, maar dan op het water. De meeste passagiers zijn pendelaars die voor hun werk van de stad naar de haven moeten, of omgekeerd, en dat op een filevrije, duurzame manier willen doen. Voor stadsbezoekers zoals wij is de bus dan weer een ideaal vervoermiddel om het Antwerpse havengebied, dat zich uitstrekt over beide oevers van de Schelde, te verkennen.

8u: Steenplein

Daar verschijnt de Waterbus. De kapitein, in kraaknet wit hemd in de stuurhut, loodst de boot vlotjes aan wal. Een flink deel passagiers stapt uit en verdwijnt te voet, met de step of op de fiets richting binnenstad. Zij zijn opgestapt in Kruibeke, de vorige halte, of in Hemiksem, waar de Waterbus vertrekt en eindigt. Samen met de andere vroege vogels op het ponton aan het Steenplein gaan we aan boord. Het is fris buiten, maar toch blijven we op het dek staan. Varen zorgt voor een instant vakantiegevoel, of dat nu op een blauwe oceaan of een grijze rivier is. Terwijl de Waterbus haar weg verder zet, kijken wij onze ogen uit. Vanop het water heb je een fantastisch zicht op de skyline van Antwerpen, met haar woontorens, havenkranen en Onze-Lieve-Vrouwekathedraal. We worden overdonderd door een prachtig schouwspel van wolken, lucht en de opkomende zon, die de horizon doet gloeien en de ochtend verjaagt. Het is prachtig. We begrijpen meteen waarom de Waterbus zo’n succes is en elk jaar meer passagiers aantrekt. Je rustig laten meevoeren over het water is een pak aangenamer dan staan bumperkleven op de snelweg.

9u: Lillo

De Waterbus zet er flink vaart achter. Het is dan ook geen klassiek binnenschip of een plezierboot waar je met een glaasje wijn op het dek rondhangt, maar een lichte, hypermoderne boot die tot veertig kilometer per uur haalt. Verwacht je dus aan best wat deining en opspattend water. De boot doet verschillende stops op linkeroever, maar wij reizen een uur lang mee tot eindhalte Lillo. Vanuit dit dorpje op rechteroever zullen we onze trage terugtocht naar het Steenplein aanvatten. We hebben onze fiets mee, om op het land wat meer kilometers te verkennen. Al is dat in Lillo niet meteen nodig: het piepkleine Scheldedorpje telt slechts enkele straten, een paar cafeetjes en geen enkele winkel. In de zomer en weekends stromen de dagjesmensen hier toe - want pittoresk is het natuurlijk wel - maar op een doordeweekse ochtend in november zien we haast niemand. Voor de vijftigtal inwoners van Lillo moet het ongetwijfeld bijzonder zijn om hier te leven. Een deel van hen woont dan ook nog eens op een unieke plek: in de voormalige kazerne van Fort Lillo, één van de oudste forten rond Antwerpen. We fietsen het polderdorp uit en Lillo-Potpolder in. In dit kleine natuurgebied zorgt de mix van zout zeewater en zoet Scheldewater voor een uniek landschap van planten, grassen, slikken en schorren. In de verte zien we schepen voorbij drijven en draaien de schoorstenen van de Antwerpse haven overuren.

9.45u: de Eenhoorn

Het zal een rode draad worden in onze tocht: het contrast - of is het een samenspel? - tussen natuur en industrie, nergens zo goed zichtbaar als in het Antwerpse Havenland. Je kan hier zowel vogels als containerschepen spotten, wandelen langs wuivende rietkragen of onder gigantische hoogspanningslijnen. Op de oevers van de Schelde wandel of fiets je in het groen, naast betonnen bruggen en parkings voor truckchauffeurs. Wanneer we op zoek gaan naar de Eenhoorn, de eeuwenoude witte windmolen van Lillo, horen we onder onze voeten het verkeer door de Tijsmanstunnel razen. We keren terug naar het dorp van Lillo, waar we op de aanlegsteiger wachten om opnieuw opgepikt te worden door de Waterbus. Die komt stipt op tijd aangevaren en brengt ons in enkele minuten tijd naar de overkant. Een korte rit, maar nét lang genoeg om een praatje te slaan met de schipper. Hij werkt pas enkele maanden op de Waterbus, maar is blij met zijn nieuwe job. Die is allesbehalve nino to five: de Waterbus vaart van vijf uur ‘s morgens tot één uur ‘s nachts, om ook de arbeiders die tot middernacht een shift draaien in de haven naar huis te kunnen voeren. Die late en vroege uren neemt de schipper er graag bij. ‘Elke zonsopgang blijft mooi, zegt hij. We geloven hem meteen.

10.35u: Fort Liefkenshoek

‘Liefkenshoek’ is bij radioluisteraars vooral bekend uit de verkeersberichten, maar naast een tunnel die regelmatig tolvrij gemaakt wordt is Liefkenshoek ook een fort. Eén van de oudste forten in Vlaanderen zelfs, dat samen met Fort Lillo eind zestiende eeuw gebouwd werd om Antwerpen te beschermen tegen de oprukkende Spaanse troepen. Doorheen de jaren wisselde het fort meermaals van functie. In de negentiende eeuw ruimden de soldaten en munitie plaats voor zieke zeelui en scheepspassagiers, die in het fort in quarantaine - waar hebben we dat woord nog gehoord - geplaatst werden. Vandaag is het fort een interactief bezoek- en belevingscentrum met een gloednieuwe brasserie, een groene dijk met wandelpad én een uitkijktoren die een weids zicht biedt over de haven. We staren naar de koeltorens van Doel en de imposante aaneenschakeling van kranen en steigers, en beseffen hoe groot de Antwerpse haven wel is.

12.30u: Kallosluis

Er hangt regen in de lucht. België is kampioen in wisselvallige dagen en dat is vandaag niet anders. We laten de Waterbus even voorbij varen en doen het volgende stuk van onze route met de fiets. Bestemming: Kallo, een vijftal kilometer verder. Een kleine tocht over een mooi dijkpad, met links van ons de Schelde en rechts van ons grazende schapen. De brede, groene dijk wordt bewust niet volledig gemaaid om zo bedreigde vlindersoorten een veilige plek te bieden. Een idee dat past in het project ‘de Antwerpse haven natuurlijker’, dat als doel heeft om de aanwezige natuur in de haven te behouden en te optimaliseren zonder de economische belangen te schaden. Want samen met de haven groeit ook de aandacht voor het belang van groen, maar het evenwicht tussen ‘economie’ en ‘ecologie’ is vaak een moeilijke oefening. Onderweg stappen we nog even af in Ketenisseschor, een klein natuurgebied met geulen en slikplaten waar vogels graag neerstrijken. Nog nét op tijd bereiken we ‘de Bus’ in Kallo, een snack- en broodjesbar waar je kan eten in een echte Londense dubbeldekker. We zijn nog geen twee minuten binnen of de regen valt met bakken uit de lucht. Geen beter moment om tussen het havenpersoneel een bord dampende spaghetti naar binnen te werken.

15u: Groot Rietveld

Samen met onze honger verdwijnt ook de regen, en onder een blauwe lucht springen we opnieuw de fiets op. Kallo is met haar sluis en dokken een echt havengebied, maar de Waaslandhaven - het deel van de Antwerpse haven dat zich op de linkeroever van de Schelde bevindt - heeft ook een stevige portie natuur in de aanbieding. We ontdekken de Lisdodde, een klein maar waardevol natuurgebied met graslanden, wilgenbosjes en plassen met lisdodde - een grasachtige plant die voorkomt in ondiep water. We zijn verrast door de rust en het ‘ver weg van de wereld’-gevoel wanneer we over de kronkelweggetjes en houten paadjes tussen de bomen lopen. Het doet wat onwerkelijk aan, zo midden in een havengebied. Ook het volgende natuurgebied op ons pad overtreft onze verwachtingen. Het Groot Rietveld is met 80 hectare het grootste aaneengesloten rietveld van Vlaanderen. We parkeren onze fiets en maken onze schoenen vuil op de drassige wandelpaden. We zien de rietkragen wuiven in de wind, en de zon glinsteren op het water. Opnieuw zijn we verbaasd over de stilte die hier hangt, in een gebied dat barst van de bedrijvigheid.

16u: Sint-Anna

Tijd om nog eens op de bus te stappen. We fietsen naar de steiger van Zwijndrecht - met onze ogen op de klok, want we hebben niet veel tijd meer en de Waterbus wacht nooit. We zijn nét op tijd en zetten ons samen met enkele andere passagiers op het dek. De scherpe wind doet ons een beetje rillen, maar we blijven koppig buiten zitten: het uitzicht is te mooi. Aan halte Sint-Anna zetten we nog even voet aan wal, om vanop het strand van Sint-Anne - Sint-Anneke voor de vrienden - de avond te zien vallen over de stad. Toen Sint-Anna nog een klein dorp was, kwamen veel Antwerpenaren met de veerboot naar hier om mosselen te eten. Dat kan vandaag nog steeds: langs de wandeldijk op linkeroever rijgen de brasseries en restaurants zich aan elkaar. Na een korte wandeling gaan we voor de laatste keer - toch voor vandaag - aan boord van de Waterbus, die ons terug naar het Steenplein zal brengen. De zon begint te zakken en zet de horizon weer zachtjes in vlam. We eindigen de dag zoals we hem begonnen: met zicht op de skyline van Antwerpen, op de rand van een wereldhaven, met onze haren in de wind.