Sssssst… hier heerst de stilte

Gerhagen was het eerste gebied dat het kwaliteitslabel ‘stiltegebied’ van de Vlaamse overheid kreeg. Aan het Bosmuseum staat Marc Meert ons al op te wachten. Hij is een van de vijftien vrijwilligers die het bezoekerscentrum en museum draaiende houden. Op de planning staat een avondwandeling langs enkele van de stilste punten van het Natuurpark Gerhagen. ‘Voor we het label kregen is er heel wat onderzoek gedaan’, legt Marc uit. ‘We zijn op stap gegaan met een decibelmeter om de akoestische kwaliteit van het domein te meten.’ Zo konden ze de stiltepunten in kaart brengen.
Voor we op stap gaan krijgen we nog een ‘stilterugzak’ mee. ‘We hebben een pakketje samengesteld waardoor wandelaars nog meer de natuur kunnen ervaren.’ Naast een verrekijker, vogelkaart en wolkenkaart zitten in het rugzakje ook een blinddoek en een zandloper. ‘We sporen mensen aan om echt hun tijd te nemen. Door de dagelijkse stress zou je ervan versteld staan hoe lang het duurt tot een zandloper helemaal is leeggelopen terwijl jij ondertussen in stilte wacht’, legt Marc uit. De blinddoek zorgt dan weer voor een heel andere beleving van je omgeving.
Over een brede zandweg wandelen we Gerhagen binnen. Af en toe komt er een wandelaar voorbij, maar voorts is het hier heel rustig. We wandelen door het bos en komen uit op een open heidevlakte. Nu is het nog te vroeg, maar straks zal hier de nachtzwaluw rondvliegen en grote nachtvlinders opjagen. Deze meester in de camouflage heeft zijn nest zo op de grond boven op de dorre bladeren, tussen de heideplantjes. ‘Zelfs als je er vlakbij staat kan je alleen maar zijn zwarte oogjes zien glinsteren’, weet Marc. Hier en daar staan er in de heidevlakte eenzame bomen. ‘Die hebben ze bewust laten staan. Voor de nachtzwaluw op jacht gaat bakent hij van boom tot boom eerst zijn territorium af.’
De energie van stilte
Naast het ven van Pinnekenswijer groeien pijpenstrootjes. De avondzon kleurt hun pluisjes roze. Daarboven jaagt tuimelend een boomvalk vanuit de dennen op grote libellen. We gaan zitten op een bankje aan de rand van het heideveld. Hier heerst de stilte. In A Book of Silence gaat de Britse schrijfster Sara Maitland op zoek naar stilte in woestijnen, verlaten huizen, bergtoppen en bossen. Maitland schrijft over hoe de ‘hedendaagse obsessie rond communicatie’ onze mentale gezondheid bedreigt en over de ‘energie van stilte’. Met onze ogen gesloten te midden van de natuur kunnen we niet anders dan haar gelijk geven.
Om onze wandeling af te sluiten beklimmen we de 100 treden van de uitkijktoren. Hoog boven de bomen kijken we kilometers ver in het land van de Merode. De zon zakt overvloedig oranje weg achter de dennen. Een troep vogels trekt in een slordige V-formatie voorbij. En dan, dan is het weer stil.

In de polders van Bornem ligt het achtergrondgeluidsniveau onder de 40 decibel. Dat is alvast een van de redenen waarom een deel van het kronkelende Scheldeland als stiltegebied werd erkend. De dijken, wielen, slikken, schorren en broekbossen zijn de perfecte plaats om te genieten van een stiltewandeling.
We parkeren onze auto aan de kerk van Branst. Hier begint onze wandeling over het stiltepad van Weert. Als leidraad volgen we de brochure Wandelen in het Stiltegebied. Naast een goede routebeschrijving krijgen we zo ook een heleboel achtergrondinformatie mee en er staan leuke opdrachten in om de stilte te ontdekken.
Al snel staan we op de Scheldedijk. Rechts van ons loopt het weiland over in het bos en links stroomt de Schelde verder door naar Temse. Bij wandelknooppunt 45 stoppen we. Volgens de brochure is dit de stilste plek van het Bornemse stiltegebied. Beneden in de polder staat de oude gerestaureerde Roosendaalhoeve. Aan de andere kant kan je het pontje nemen richting Hamme. Opdracht. Maak het een minuutje stil en luister naar de geluiden. Graag! We horen het ruisen van de ratelpopulieren, een vink gaat vol zelfvertrouwen te keer …suskewiet,…suskewiet… Een jong konijn kruipt uit de struiken en begint aan de scheuten te knabbelen, af en toe snort er een klein peloton wielertoeristen voorbij, sluierwolken maken het zonlicht zacht en diffuus, schapen staren ons lui aan… Als je de stilte toelaat, hoor je niet alleen hoe divers natuurgeluiden kunnen zijn, je gaat ook veel meer zien, dingen opmerken die anders zo aan je zouden voorbijgaan.
Vliegende geit
We gaan weer verder. Een laan met langs beide kanten notelaars brengt ons van de dijk naar het charmante dorpje Weert. Hier hoef je niet erg je best te doen om je honderd jaar terug in de tijd te wanen. Het dorpje ligt tussen de Schelde en de Oude Schelde, een zijarm die eindigt bij het sas, een afwateringssluis. Het is het oudste aangelegde waterwerk in Vlaanderen uit 1592.
Vandaag is het prachtig zomerweer, maar dat is hier niet altijd het geval en dikwijls hangt er een mysterieuze mist over het land van de Schelde. En uit nevels, zo weten we, worden legendes geboren. In 1920 beleefden hier enkele late wandelaars de schrik van hun leven toen ze plots een mekkerende geit door de lucht hoorden vliegen. Het duurde niet lang of heel Branst was in de ban van de vliegende geit. Met z’n allen gingen ze ’s avond op de dijk staan in de hoop de geit te zien overvliegen, maar tevergeefs. Enkel het gemekker was iedere avond opnieuw te horen. Bijgelovig als de mensen toen waren begonnen ze het werk van een kwade geest te vermoeden en ze vergrendelden ’s nachts zorgvuldig de huizen en stallen. Tot men op een dag een vogel mekkerend boven de schorren zag vliegen. Een watersnip maakt tijdens zijn baltsvlucht immers het geluid van een mekkerende geit. Geen kwade geesten hier in het Scheldeland, maar de bijnaam ‘vliegende geiten’ zijn de Branstenaars toch niet meer kwijtgeraakt

Vertraag. Vertraag. Vertraag je stap. Stap trager dan je hartslag vraagt. Verlangzaam. Verlangzaam. Verlangzaam je verlangen en verdwijn met mate. Neem niet je tijd en laat de tijd je nemen – laat. Het gedicht van Leonard Nolens, gebeiteld in een grote kei, brengt ons helemaal in de juiste stemming. We staan op een weggetje aan de rand van het Stelebos en kijken over het weiland uit. ‘Voor het Albertkanaal werd gegraven wandelden mijn grootouders over dit weggetje van Zutendaal naar de markt van Bilzen’, vertelt Frans Beckers. Geboren en getogen in Zutendaal is hij onze perfecte stiltegids. ‘Het is een heel speciale gedachte dat zij door dezelfde zandgrond op stap waren als wij vandaag.’ Zo is dit oude grensland tussen de Kempen en Haspengouw doorvlochten van kleine weggetjes die vroeger de dorpen met elkaar verbonden. Vandaag zijn dat steenwegen en autostrades, maar daar merk je in het stiltegebied van Zwarteput weinig van.
Het Pad der Zinnen is een stiltewandeling die langs de rand van het Kempisch Plateau loopt. ‘Je kan wandelen van gedicht tot gedicht.’ Het pad is niet aangeduid, en je moet de bijhorende wandelkaart gebruiken om de stiltegedichten te vinden. ‘Dat hebben we bewust gedaan, zodat mensen hun tijd nemen als ze hier op wandel zijn’, vertelt Frans.
De bevers van het bosbeheer
We wandelen over de Lieteberg en de Hesselsberg. Sinds kort is hier opnieuw een beverfamilie komen wonen. Op een jaar tijd is het gebied rond de beverburchten erg veranderd. ‘De beestjes verleggen de beken en laten gebieden onder water lopen waardoor de biodiversiteit toeneemt. Het zijn de beste bosbeheerders die er zijn, ze doen het veel beter dan wij’, lacht Frans. Niet iedereen is blij met de komst van de bevers, een boer ziet zijn maïs immers liever niet pootjebaden. Zo moet de mens opnieuw leren samen te leven met de natuur en de dieren. Het menselijk volume uitzetten en de natuurgeluiden laten overheersen is alvast een goed begin.
In het zuiden van het stiltegebied lopen we over het bospad tot aan de Roelerbeek. Hier ligt de stiltesteen in het beekwater. In Zijn Wieg Neemt Het Water Tijd en Teken Geruisloos Mee. We zijn aangekomen in het hart van het stiltegebied. Een oude beuk leunt schuin over het water. We gaan zitten en luisteren naar het fluisteren van de Roelerbeek en het gezoem van insecten. Na een poosje gaan we weer op pad. We wandelen aanzienlijk trager dan bij het begin van de wandeling, niet omdat we moe zijn, maar omdat het ritme van de natuur onder onze huid is gekropen en ons vertelt te vertragen.