Reizen met een positieve impact?

In 1678 meldde de pastoor van Fiesch zich op het Vaticaan. Of de paus zijn Zwitsers bergdorp, dat bedreigd werd door de oprukkende Aletschgletsjer, kon opnemen in zijn gebeden? In 2010 kreeg Benedictus XVI het omgekeerde verzoek. De gletsjer smelt. Aan recordtempo. Met ernstige gevolgen. Kon er voortaan gebeden worden voor meer ijs? Ik zag de ijsreus deze zomer na ruim dertig jaar terug. Hij blijft indrukwekkend. Maar de cijfers liegen niet. De grootste gletsjer van de Alpen is 1,3 km teruggeweken en zijn ijsmassa geslonken van 26 miljard ton naar 11 miljard. Sinds 1980. De sporen van 1678 tekenen zich hoog op de bergflanken af.

Gletsjers als barometers

Gletsjers zijn de barometers van de klimaatcrisis. Ze staan op zonnig, veel te zonnig. De complexiteit van de crisis overweldigt ons én ons reisgedrag dreigt het kwik verder omhoog te jagen. Daarom ontwikkelden Zwitserland Toerisme en Purpose Lab, een Amsterdams bureau gespecialiseerd in duurzaam reizen, het Conscious Travel Project. Het project moet duurzaam reizen toegankelijker maken en Zwitserland promoten als duurzame bestemming. Ik hoor bij de 25 journalisten, influencers en reisorganisatoren die als expert zijn aangezocht voor het project. Samen proberen we duurzaamheid te vertalen naar aantrekkelijke, haalbare reiservaringen en Belgen en Nederlanders aan te moedigen om trouwe bewuste reizigers te worden. Zwitserland is ons actieterrein.

Is duurzaamheid duur of moeilijk?

Als experts hoeven we het gletsjerijs niet opnieuw uit te vinden. Het duurzaam aanbod bestaat al. Maar de communicatie loopt niet vlot. We vertrokken naar Zwitserland met de resultaten van een grootschalige onlinepeiling in onze rugzak. Marktonderzoeksbureau Ruigrok Netpanel bevroeg 1.151 Nederlanders en 687 Vlamingen die jaarlijks minstens één buitenlandse vakantie vieren, over duurzaam reizen. De resultaten zijn bemoedigend. Een duurzame vakantie spreekt 50% van de bevraagde Vlamingen aan. 17% wijst het idee af, 33% is onverschillig. Bekijk je leeftijdsklasses*, dan omschrijft 17% van generatie X en 16% van de babyboomers duurzaam reizen als ‘zeer aantrekkelijk’. De lauwste reactie zie je bij generatie Z (38% neutraal) en de sterkste verdeeldheid bij generatie X (20% onaantrekkelijk). Motivaties om duurzaam te reizen zijn ‘hoort bij onze tijd’, ‘geeft een goed gevoel’ en, opvallend, ‘het is leuk’ (31%). Maar er zijn drempels. Jongeren noemen duurzaam reizen ‘duur’ en ‘moeilijk’. Vlamingen die het idee onaantrekkelijk vinden, geven ‘minder comfort’ op als hoofdreden (46%).

Reizen met een positieve impact

De centrale bevinding van de enquête is dat de interesse in duurzaam reizen met 10% groeit als je de concrete mogelijkheden verduidelijkt. Communicatie maakt dus het verschil. Zwitserland staat voor dezelfde uitdaging. Het Alpenland is een ecologische trendsetter, maar slechts 14% van de Vlamingen maakt deze associatie. ‘Natuur’, ‘hoge prijzen’, ‘avontuurlijk’ en ‘ontspannend’ worden tot vier keer vaker genoemd. Het Zwitsers openbaar vervoer geniet wel een uitstekende reputatie. Slechts 4% van de Vlaamse respondenten gaat meestal op treinvakantie. Voor Zwitserland overweegt 23% het spoor.

De Nederlandse resultaten bevestigen de Vlaamse: duidelijkheid neemt drempels weg. Het Conscious Travel Project definieert duurzaam reizen als reizen met een positieve impact. Je reisbestemming moet gebaat zijn bij je bezoek. Ecologisch, economisch én maatschappelijk. Op vier vlakken kan je duurzame keuzes maken: vervoer, gastronomie, logies en activiteiten.

Zwitserland, treinland

Om de proef op de som te nemen, reisden we als experts naar Zwitserland, uiteraard met de trein. De Ecocalculator van Deutsche Bahn leerde me dat ik dezelfde reistijd neerzette als met de wagen, maar 84,2 kg CO2-uitstoot bespaarde. In Basel verdeelden we ons in vier teams. Mijn team trok naar Fiesch in Wallis, waar ik als 14-jarige op bergvakantie ging. Fiesch heeft een gloednieuwe transporthub die trein, bus en kabelbaan naadloos laat aansluiten. De Zwitserse wet schrijft voor dat zelfs kleine woonkernen recht hebben op openbaar vervoer. Voor het autovrije Bettmeralp is dat de kabelbaan. Met de Swiss Travel Pass kan je al deze vervoersmiddelen gebruiken. Circa 80% van hun energie komt uit waterkracht.

Wijsheid van de wijnboer

Tot hier hebben we de negatieve ecologische impact van onze reis beperkt. Hoe doe je de balans positief overhellen? De kortste weg: kies een knus, lokaal hotel. Hotel Waldhaus in Bettmeralp ademt familiegeschiedenis. De nieuwe generatie werkt aan de restyling. Aan tafel kan ik rundvlees van een biobergboer proeven. Of de vegetarische optie kiezen. Daarbij hoort bier van de microbrouwerij of wijn van de Walliser wijnboer. Door de streekspecialiteiten te bestellen kruid je je reis en steun je een lokaal netwerk. Zelf haal je er extra reisideeën uit. Waarom de wijn niet degusteren bij de wijnboer zelf? In ons geval komt hij langs in het hotel. Olivier Mounir van Caves du Rhodan is een pionier van Marke Wallis, dat wijnmakers op het pad naar duurzaamheid zet. Ze kunnen dertien engagementen aangaan. (De vlag van Wallis telt dertien sterren). Ze kunnen starten met makkelijk haalbare uitdagingen en zich geleidelijk verbeteren. Een idee dat je op duurzaam reizen kan enten: begin met wat bij jouw situatie past en boek geduldig vooruitgang.

Rivieren zijn van iedereen

De nieuwe kamers van Hotel Waldhaus zijn ingericht met ongelijmd pijnboomhout. Je ruikt het Aletschwoud in je bed. De geur brengt rust en verbetert je slaap. Bijleren over de natuur, ambachten of tradities heeft een positieve ecologische of maatschappelijke impact. Want over iets willen leren is het waarderen, en waardering leidt tot behoud. 71% van de Vlamingen leert graag bij op vakantie.

In omgang met de natuur zijn de Zwitsers de beste leermeesters. De scheiding tussen stad en natuur is hier minder uitgesproken. In Bazel zwemt iedereen graag in de Rijn. De rivier is van iedereen, en iedereen verwacht dat het water zuiver blijft. Waarom bergen en stad niet combineren? Zo verkwist je geen reiskilometers aan een te verre citytrip.

Onstabiele bergen

Bioloog Laudo Albrecht leidt het Pro Natura Zentrum Aletsch, dat in de historische Villa Cassel huist. Je kan hier logeren, de expo over de Aletschgletsjer bezoeken of met een natuurgids het Aletschwald verkennen, een echt Alpenoerwoud met stokoude pijnbomen. Laudo maakte in 1978 zijn eerste foto van de gletsjer, die toen nog 1,3 km verder reikte. Het verdwenen ijs ondersteunde bergwanden die vandaag hun stabiliteit verliezen. Dat beperkte de mogelijkheden bij de sanering van de energievoorziening van Villa Cassel. Voor een aardwarmtepomp was de bodem te onstabiel geworden. Laudo gaf de moed niet op en vond een alternatief. Dat verhaal is ingewikkeld. En verontrustend. De Aletschgletsjer leert je hoe onomkeerbaar de klimaatverandering is. ‘Maar’, zegt Laudo, ‘als wij op 2.000 meter hoogte klimaatneutraal kunnen worden, moet het in het dal ook lukken.’