7x eindejaarsexpo’s voor de kerstvakantie

Nog tot het einde van de kerstvakantie kan je bij Bozar de hoofdexpo van Europalia España gaan bekijken. Luz y sombra. Goya en het Spaanse realisme pluist de artistieke erfenis van Francisco de Goya (1746-1828) uit. Hij schilderde zonnige volkstaferelen en prachtige portretten van gedistingeerde edellieden, maar maakte ook sombere doeken en satirische gravures, die oorlog, onrecht, wreedheid en armoede aanklaagden? Droeg hij zo bij aan de Zwarte Legende, die Spanje voorstelt als een diep verdeeld en bij momenten buitengewoon barbaars land? De expo zet Goya’s oeuvre af tegen werken van zijn tijdgenoten en opvolgers en onderzoekt zo hoe de ‘Spaansheid’ in de collectieve verbeelding verankerd is. Goya’s tijd, die grote veranderingen kende, dient als springplank om je een scherper, actueler beeld van Spanje te geven.

Luz y sombra. Goya en het Spaans realisme 11 oktober tot 4 januari, Bozar, Brussel

Op de wereldexpo van 1913 in Gent greep ons land de kans om zijn reputatie op te poetsen. Amper vijf jaar eerder had Leopold II zijn Congo Vrijstaat moeten afstaan aan de Belgische staat, omdat de hele wereld verontwaardigd was over zijn genocidaal schrikbewind.

In Gent presenteerde België het Panorama du Congo: een spectaculaire attractie rond een reusachtig schilderij van 14 meter hoog en 115 meter lang, dat in acht taferelen de Belgische realisaties in de kolonie ophemelde. Schilders Paul Mathieu en Alfred Bastien waren speciaal naar Congo gereisd om het land, zijn natuur en zijn inwoners zo pittoresk mogelijk te kunnen voorstellen. 

De expo Het Congopanorama 1913 van het Africa Museum in Tervuren laat je het monumentale schilderij herontdekken aan de hand van verkleinde reproducties en confronteert het kunstwerk met hedendaagse stemmen van kunstenaars en wetenschappers. Het origineel bestaat nog, maar blijft in de opslagplaats waar het bewaard wordt.

Het Congopanorama 1913, 28 november tot 27 september, Africa Museum, Tervuren, 

Op de overzichtsexpo Early Gaze laat het Antwerpse fotomuseum FOMU je de wonderjaren van de Belgische fotografie beleven. Als nieuw medium schudde de fotografie onze kijk op de wereld én onszelf op. Maar de camera werd al gauw ingezet om de beeldvorming bij te sturen: fotografen gingen aan framing doen. Ze registreerden de werkelijkheid niet onbevangen, maar lichtten elementen uit die het narratief van de dominante klasse versterkten en timmerden vlijtig mee aan de nationale identiteit van het jonge België. De negentiende-eeuwse foto’s op de expo, van mugshots tot kunstfoto’s, getuigen dus zowel van technologische vernieuwing als maatschappelijke ontwikkelingen.

Early Gaze, 24 oktober tot 1 maart, FOMU – Fotomuseum Antwerpen, www.fomu.be

Anderhalf miljoen Belgen, of een kwart van de toenmalige bevolking, sloeg in 1914 op de vlucht voor het oorlogsgeweld. Ongeveer de helft daarvan bracht de hele Eerste Wereldoorlog in Frankrijk, Nederland of het Verenigd Koninkrijk door. Andere Belgen werden vluchteling in eigen land: hun woonplek was geëvacueerd of verwoest. De terugkeer naar huis zou na de oorlog nog jaren aanslepen. Met de expo Ontheemd wil het In Flanders Fields Museum dit onderbelicht stukje geschiedenis weer in de schijnwerpers zetten. Het museum verzamelde veertig persoonlijke verhalen, die het zowel in de Lakenhallen als op een stadsparcours presenteert.

Ontheemd. Belgische vluchtelingen van de Eerste Wereldoorlog, tot 14 juni Lakenhallen en binnenstad, Ieper, www.inflandersfields.be

Klimaatverdriet, oorlogsangst, economische stress? In de late middeleeuwen klampten mensen zich vast aan hun geloof, maar vandaag rekenen we niet meer op goddelijke interventie. Bij wie klop je dan aan voor een sprankje hoop of troost? Bij Abby in Kortrijk bieden tientallen kunstenaars van vroeger en nu spirituele bijstand in moeilijke tijden. Faith no more. Rituals for uncertain times is een thematische groepsexpo over apocalyptisch denken en kunst die soelaas biedt. Ontpoppen Marina Abramovic, Michaël Borremans, Luc Tuymans of Marlene Dumas tot artistieke coaches die het leven meer richting geven? Volg actuele kunstenaars op hun zoektocht naar houvast en verbondenheid, en duik in het verleden met kleppers als Rembrandt, Dürer, Dix en Delvaux. Mogelijke moraal van het verhaal? Hoop is niet wachten op oplossingen, maar er samen naar op zoek gaan.

Faith no more. Rituals for uncertain times, tot 1 maart, Abby, Kortrijk

Politieke propaganda is van alle tijden. Maria van Hongarije beheerste de discipline tot in de puntjes. Van 1531 tot 1555 bestuurde ze onze streken als landvoogdes van de Habsburgse Nederlanden. Keizer Karel V was haar broer. 

Maria combineerde soft skills met strategisch vernuft. Ze sprak de taal van de macht, maar investeerde ook in kunsten en diplomatie, en voerde een succesvolle propagandacampagne, die het blazoen van de Habsburgse dynastie weer oppoetste. De expo Maria van Hongarije. Kunst en macht tijdens de renaissance toont je hoe de landvoogdes harten en geesten heroverde. Je krijgt topkunstwerken te zien, maar ook 3D-installaties van het project Mary4all. Het Koninklijk Museum van Mariemont is als voormalige jachtdomein van Maria de gedroomde locatie.

Maria van Hongarije. Kunst en macht tijdens de renaissance, (Europalia España), tot 10 mei, Domein en Koninklijk Museum van Mariemont, Morlanwelz 

WIELS kan je bezoeken om te lunchen of een biertje te drinken naast de brouwketels of om op het dak uit te kijken over Brussel. En vooral, het historische brouwerijgebouw is tot de nok gevuld met hedendaagse kunst. Twee spraakmakende kunstenaars stellen hun werk voor.

Nairy Baghramian groeide op in Iran, maar vluchtte als tiener naar Duitsland. Haar sculpturen en installaties op de expo nameless gaan over kunstenaars op de vlucht. Door welke krachten worden ze verjaagd, en hoe houdt hun kunst stand in een vreemd land? Ze vindt inspiratie bij avant-gardekunstenaars die in de jaren 1930 Europa ontvluchtten. De expo Black bird gidst je in ongeveer tachtig werken door de artistieke carrière van Everlyn Nicodemus. Schilderijen, collages, textiel, essays, poëzie… kunst is voor haar een ruimte waar je je vrij kan uitdrukken en herstellen van trauma en onrecht. Ze verhuisde in de jaren 1970 van Tanzania naar Stockholm, woonde daarna vijftien jaar in België en vestigde zich uiteindelijk in Schotland. Verkijk je niet op haar speelse beeldtaal. Haar werk, dat de hedendaagse Afrikaanse kunst sterk heeft beïnvloed, kaart prangende kwesties aan, zoals het racisme waarmee ze in Europa te kampen had.

Nairy Baghramian. nameless, tot 1 maart, WIELS, Brussel

Everlyn Nicodemus. Black bird, tot 1 februari, WIELS, Brussel