Culturele hoofdstad 2016: Wroclaw

• Wie? Gids bij Free Walking Tours.
• Weetje: Fier op Pools bier.
• Lukasz Hudziec wacht op zijn klanten op de Rynek, de Grote Markt. Free Walking Tours, leest het bord dat hij vasthoudt. Wandel mee en geef na afloop een fooi. Zo werkt ‘gratis gidsen’. Als bierkenner en historicus neemt hij ons mee op speurtocht naar het Duitse verleden van Wroclaw en … de beste Poolse bieren.

Gratis tours, hoe werkt dat?
Lukasz: ‘Free Walking tours is een stichting. We organiseren stadswandelingen in Krakau, Warschau, Wroclaw en Gdansk. Je hoeft niet vooraf te boeken, wij wachten jou op, je sluit je gewoon aan bij de groep. na de rondleiding geef je een fooi. Hoeveel? Dat hangt ervan af hoe leuk je het vond. We zetten de spelregels van het gidsen dus op hun kop. Niet iedereen neemt ons dat in dank af, maar het systeem werkt prima, en de mensen die de rondleidingen volgen, zijn ook echt geïnteresseerd.

Info: freewalkingtour.com

1. Grundwaldzkibrug,  de beroemde hangbrug

Lukasz: ‘Wroclaw is verspreid over twaalf eilanden en telt 120 bruggen. Deze hangbrug uit 1908 is de mooiste. Ze leidt naar een naoorlogse hoogbouwwijk die we ‘ons Manhattan’ noemen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog lag daar een militair vliegveld waarvoor de nazi’s een hele wijk gesloopt hadden. Hitler had de opdracht gegeven om Breslau – zo heette Wroclaw toen – tot het uiterste te verdedigen. De stad viel vier dagen later dan Berlijn.’

2. Ostrow Tumski,  het oudste stadsdeel

‘De charme van het kathedraaleiland is dat je er alle bouwstijlen ziet. Gotiek, renaissance, barok. De torenspitsen van de kathedraal dateren uit de jaren 90. De bisschop liet ze op de torens zetten om ze hoger te maken dan een nieuwe wolkenkrabber. Let op de zwart-witfoto’s aan de muren. Tachtig procent van de stad was verwoest. Veel historische gebouwen zijn gereconstrueerd.’

3. Markthal Hala Targowa

‘Mijn favoriete gebouw. De Duitse architect heeft het dak gestut met spitsbogen van gewapend beton, een revolutionaire bouwtechniek in 1908. De meeste kraampjes ogen ouderwets. Ze verkopen bessen, cantharellen, appels en zelfs begrafeniskransen. Helemaal achteraan vind je de bar met artisanale bieren waar ik manager ben en een hippe koffiebar die zelfgebrande koffie schenkt.’

Café Targowa (koffiebar) en Targowa Kraft Beer & Food (bar), ul. Plaskowa 17.  www.targowa.eu

4. Institute of History

‘De beste tip voor Wroclaw: ga overal naar binnen. Veel poorten geven uit op verborgen pleinen of patio’s. In het Institute of History heb ik les gevolgd. Het gebouw ziet er verwaarloosd uit, maar binnen heb je de mooie fries met de drie Gratiën. Het opschrift is in het Duits. Onder het communistische bewind wilde het stadsbestuur het Duitse verleden uitwissen. Dat is niet gelukt. Kijk goed rond en je ontdekt vervaagde Duitse gevelreclames. Vandaag zijn onze relaties met Duitsland beter dan ooit.’

ul. Szewska 49.

5. Bar Konynuacja 

‘Ik organiseer een klein bierfestival, Beer Geek Madness. Per dag komen er in Polen twee nieuwe bieren uit. Deze bar is mijn stamkroeg. Ze schenkt zestien artisanale bieren van het vat. Verderop, aan het Plac Solny, vind je nog twee geheime plekjes: een wijnbar op een met klimop begroeide patio en het kleurrijke terras van de Spaanse boekwinkel, waar je koffie kan drinken.’

Bar Kontynuacja, Ofiar Oswiecimskich 17.

• Wie? Professor  neerlandistiek.
• Weetje: Expert in stoute kabouters.
• Jan Urbaniak doceert Nederlandse literatuur, geschiedenis en taalverwerving aan de universiteit van Wroclaw. De afdeling neerlandistiek is met tweehonderd studenten opvallend populair. Ook de tweehonderd bronzen kabouters die de straten opvrolijken, zijn halve Nederlanders. Hoe dat zit, vertelt Jan terwijl we in hun voetsporen door de stad trippelen.

Waarom studeren Polen Nederlands?
Jan: ‘Grote bedrijven zoals HP, IBM en Google hebben hier vestigingen. met een universitair talendiploma kan je een goed betaalde job vinden, misschien zelfs in het buitenland. Veel studenten hebben hun Nederlands nooit meer nodig. Toen ik neerlandistiek studeerde, was dat nog anders. Veel meisjes van mijn jaar zijn getrouwd met een Vlaming of een Nederlander. mijn zus ook. Ze woont in Gent met haar Vlaamse man.’

 1. Art Café Kalambur

‘Mijn doctoraat ging over het Oranje Alternatief, een Poolse verzetsbeweging uit de jaren 80. Ze gebruikten de kleur oranje, verkleedden zich vaak als kabouters en organiseerden happenings. Hun inspiratiebron: de Nederlandse en Belgische Kabouterbeweging uit de jaren 70. Kalambur is vandaag een kunstenaarscafé en een dansclub, maar in de jaren 50 brachten ze experimenteel theater, waar het publiek aan deelnam. Het Oranje Alternatief heeft die formule overgenomen.’

ul. Kuznicza 29a. www.kalambur.org

3. Griffioenhuis

‘Na Krakau hebben we de grootste markt van Polen. Veel historische gebouwen zijn heropgebouwd en zelfs verfraaid na de Tweede Wereldoorlog. Het Griffioenhuis, een groot koopmanshuis, was eigen- dom van een pelshandelaar uit Brugge, en de beelden op de façade zijn gemaakt door een Nederlander. Wroclaw was een Hanzestad, zoals Brugge en Amsterdam.’

Griffioenhuis (restaurant Pod Gryfami),  Rynek 2, restauracja.podgryfami.pl

4. Kaboutermonument

‘Wroclaw heeft tweehonderd kabouterbeeldjes in haar straten. De vader van alle kabouters is dit monument dat het Oranje Alternatief herdenkt. Ze waren actief vanaf 1981 en beraamden hun ludieke acties in de toenmalige Bar Barbara. De bedoeling: de domheid van de politie en het regime tonen. Ze riepen bijvoorbeeld een zomerdag uit tot sinterklazendag. Dan gingen ze allemaal verkleed als sint de straat op, waarop de politie de verdachte sinten oppakte. Resultaat: in alle media hilarische beelden van sinten achter de tralies.’

ul. Swidnicka 8C.

5. Café Mleczarnia

‘Ik ben geen kroegtijger’ (Ja, dit woord heeft onze Pool echt gebruikt, in hypercorrect Nederlands). ‘Overdag spreek ik graag af bij Mleczarnia. Ze hebben heerlijke koffie. Het interieur is stokoud, met kaarslicht en krakende meubels, maar ik hou vooral van het stille terras op het binnenplein, onder de kastanjeboom. Het gebouw aan de overkant is synagoge De Witte Ooievaar, een Joods cultureel centrum. Dit stadsdeel heet ‘de wijk van de vier denominaties’. Behalve een synagoge heb je hier ook een orthodoxe, katholieke en protestantse kerk.’

ul. Wlodkowica 5. www.mle.pl

6. De laatste kabouter

‘Mensen spoten slogans tegen de politie op de muren of de naam van de vakbond Solidariteit. Het communistisch bewind wiste ze uit, maar de vegen bleven achter. Daar tekende het Oranje Alternatief kabouters of smurfen op. Ze gebruikten graag sprookjesfiguren in hun verzetsacties. Ook de smurfen, omdat ze heel populair waren. De laatste kaboutergraffiti zie je op een straathoek, net buiten de oude stad. Dit is een heel mooie wijk. Maar de gebouwen verkommeren. Ze zijn ingedeeld in flatjes en de bewoners kunnen de restauratie niet betalen.’

Hoek van ul. Dworcowa en ul. Kniaziewicza

• Wie? Persverantwoordelijke bij Wroclaw 2016.
• Weetje: Zoetgevooisd en zot van muziek.
• Magdalena Babiszewska werkt op de persdienst van Wroclaw 2016 en keek vol verlangen uit naar het cultuurjaar. Als klassiek geschoolde zangeres houdt ze verrassend genoeg vooral van musical en film. Haar grootouders migreerden in 1945 uit het huidige Oekraïne en hielpen de stad weer opbouwen.

Waar kan je in Wroclaw naar een mooi concert?
Magdalena: ‘We hebben een schitterende nieuwe concertzaal, het nationaal Forum voor muziek. Je kan er naar klassieke muziek, jazz, wereldmuziek en de akoestiek is perfect. Ik heb klassieke zang gestudeerd, maar hou meer van musical, en daarvoor moet je naar theater Capitol. Eet oude gebouw in art deco is afgebrand. De buitenkant bestaat nu uit sobere, hedendaagse architectuur, maar binnen is het interieur uit de jaren 1920 in detail nagemaakt, van de verlichting tot de tapijten.’

Capitol, ul. pilsudskiego 67. www.teatr-capitol.pl/en

1. Bar Bar A

Magdalena: ‘In de jaren 60 tot 80 spraken artiesten en intellectuelen af in Bar Barbara om over cultuur te praten. De bar verdween toen Polen democratisch werd. Voor Wroclaw 2016 wekken we ze opnieuw tot leven onder de naam Bar Bar A. Er is een infopunt, een ruimte voor tijdelijke expo’s en een bistro waar je eenvoudige gerechten van lokale producten kan eten. Zie je de zwart-witte mozaïeksteentjes op de zuilen? Ze waren het handelsmerk van de oude bar.’

ul. Swidnicka 8C.

2. Maria Magdalenakerk

‘Kijk goed naar de twee torens. Ze zijn verbonden door de Penitentenbrug, vijftig meter boven de grond. De kerken van de oude stad hebben elk hun legende. Op de Penitentenbrug kon je bij valavond witte figuren met bezems zien: meisjes die hadden geweigerd het huishouden te doen en voor straf eeuwig de brug moesten vegen. Ik heb als kind altijd braaf geholpen thuis (lacht).’

Ul. Szewska 10.  www.mariamagdalena.wroclaw.pl

3. Kino Nowe Horyzonty,  dé bioscoop

‘De grootste onafhankelijke bioscoop van Polen. Ze tonen kleine Europese of Poolse films, geen blockbusters uit Hollywood, met ondertitels in het Pools en het Engels. In juli organiseren ze een groot filmfestival. Er ging een Belgische film in première, over God die in Brussel woont. Hoe heette die film ook alweer? Juist, Le tout nouveau testament. In de hal is een gezellige bistro en hangen heel hoge schommels. Ze zijn buiten werking gesteld, omdat je er meters hoog mee kon schommelen.’

ul. Kazimierza Wielkiego 19a­21. www.kinonh.pl

4. Bibliotheek Ossolineum

‘Mijn favoriete plek. De binnentuin heeft een fonteintje, gesnoeide buxushagen… alles is er ordelijk terwijl het leven chaotisch is. De collectie van de bibliotheek is overgekomen uit de stad Lviv, net zoals mijn oma. Graaf Ossolinski heeft de boeken en manuscripten in de negentiende eeuw verzameld. Polen was toen niet onafhankelijk en de graaf wou de Poolse cultuur bewaren.

Vandaag ligt Lviv in Oekraïne, maar van 1918 tot 1945 hoorde het bij Polen. In 1945 heeft de Sovjet-Unie de stad geannexeerd. Mijn oma is toen gevlucht. Haar generatie heeft Wroclaw na de oorlog weer opgebouwd. Ze voelde zich nog jaren onveilig. Onder de bank bewaarde ze pakken bloem en suiker. Proviand om snel te kunnen vluchten.’

ul. Szewska 37. www.ossolineum.pl

5. Pasaz Niepolda

‘De communicatiedienst van de culturele hoofdstad houdt kantoor boven Bar Bar A en in de passage werkt het team van de programmering. Alle gevels zijn versierd met neonletters van lichtreclames. De Neon Side Club, een alternatieve bar en dansclub, heeft ze gered van de sloop en hier opgehangen als kunst. De oude lichtreclames van Wroclaw zijn een begrip onder designers.’

Neon Side Club & Gallery, Pasaz Niepolda, ul. Ruska 46a.

6. Warenhuis Renoma

‘Een prachtig warenhuis in art deco uit 1930. (Stel je het Flageygebouw voor zonder toren, gc.) Zes jaar geleden is het gerestaureerd en heropend als hypermodern shoppingcenter. Op de dakparking heb je een mooi uitzicht over de stad. Ik hou ook van Tutti Frutti, de koffiebar aan de overkant van de straat. De tekeningen op de muren doen me denken aan de illustraties bij de verhalen die mijn moeder voorlas.’

ul. Swidnicka 40. www.renoma­wroclaw.pl

De culturele hoofdstad is van iedereen!

De tijd dat kunst de wereld kon veranderen, is voorbij. ook de culturele hoofdsteden zijn de jongste jaren bescheidener geworden. Mons 2015 was eigenlijk nog een late nakomeling van Lille 2004: een onderschatte stad die zichzelf op de toeristische kaart zette door het hele jaar uit te pakken met grote tentoonstellingen en openingen van nieuwe cultuur huizen of musea. Niet alleen de stad, maar de hele regio mocht meevieren. En de inwoners werden zo veel mogelijk bij het cultuurjaar betrokken.

Dat laatste element staat in 2016 zowel in Wroclaw als in San Sebastian centraal. Anno 2016 investeren de culturele hoofdsteden niet in cultuurtempels, maar in de gemeenschap, en maken ze budgetten vrij voor voorstellen van de inwoners. Er gebeurt nog steeds een culturele uitwisseling met cultuurhuizen in de regio en het buitenland, maar de programmering mikt niet op buitenlandse toeristen. Dat neemt niet weg dat Wroclaw en San Sebastian veel toeristische troeven hebben. en als je er toch bent, kan je altijd een evenement of expo meepikken.

Tekst Gert Corremans - Foto’s Michaël Dehaspe

Dit artikel is verschenen in februari 2016. Pasar bezocht ook de andere culturele hoofdstad van 2016, de reportage vind je hier.