4 topexpo’s in Nederland

Maastricht: bevrijdende kunst

Voor de eerste expo in dit rijtje hoef je maar even de grens over te steken. Het Bonnefanten in Maastricht pakt uit met een grote retrospectieve van film- en videokunstpionier Isaac Julien, die bij de invloedrijkste hedendaagse kunstenaars wordt gerekend.

What freedom is to me biedt je een overzicht van veertig jaar experimenteel en politiek geladen werk. Julien (1960) studeerde filmkunst in Londen en Brussel. Voor hij dertig was, had hij de kunstwereld verbluft met zijn filminstallatie Who killed Colin Roach? en in Cannes een prestigieuze filmprijs in de wacht gesleept met zijn eerste langspeelfilm.

In Maastricht krijg je zowel Juliens vroege, baanbrekende films te zien als de groots opgezette video-installaties waar hij inmiddels om bekend staat. Op meerdere schermen trekken meeslepende beeldverhalen voorbij, waarvoor hij gebruik maakt van dans, film, fotografie, muziek, theater en schilder- beeldhouwkunst.

Julien komt als cultureel activist op voor sociale rechtvaardigheid en reflecteert over klasse, seksualiteit en zwarte identiteit. Hij laat je onder meer de Harlem Renaissance herbeleven, de glorieperiode van de Afrikaans-Amerikaanse cultuur in het New York van de jaren 1930. De magie van zijn films en installaties is dat ze je verplaatsen naar de leefwereld van gemeenschappen uit andere tijdperken en continenten.

Isaac Julien: What Freedom is to me. 9 maart tot 18 augustus, Het Bonnefanten, Avenue Céramique 250, Maastricht, www.bonnefanten.nl

Arnhem: kwaadaardige kunst

Je moet het kunstwerk altijd scheiden van de kunstenaar, wordt gezegd. Cancel het kunstwerk niet omdat de kunstenaar wandaden heeft gepleegd. Klinkt lovenswaardig tot je in Museum Arnhem Kunst in het derde rijk. Verleiding en afleiding gaat bekijken. De kunst die je hier ziet, was medeplichtig aan het naziregime, dat de Holocaust pleegde. Hoezo, de kunst zelf ook?

Het naziregime hechtte veel belang aan hedendaagse kunst. Met schoonheid kan je de bevolking verleiden en haar aandacht afleiden van geweld en misdaden. Natuurlijk heb je dan toegankelijke, herkenbare kunstwerken nodig. De stijl: realistisch. De thema’s: natuur, vaderland, gezin, vooruitgang, jeugd, sport, gezondheid. Tussen 1937 en 1944 konden Duitsers ieder jaar officieel goedgekeurde kunstwerken bezichtigen op de Große Deutsche Kunstausstellung.

De kunstenaars die door het regime gevierd werden, verdwenen na de Tweede Wereldoorlog uit de belangstelling. Museum Arnhem, dat gespecialiseerd is in realisme uit de twintigste eeuw, brengt negentig sculpturen en schilderijen samen, die heel lang niet te zien waren. Nazikunst bezichtigen lijkt sterk op ramptoerisme, maar de expo doet wel een ongemakkelijke vraag rijzen: wordt kunst die als propaganda dient automatisch kitsch? Of  kan medeplichtige, misschien zelfs kwaadaardige kunst toch zijn artistieke waarde behouden?

Tot 14 april, Museum Arnhem, Utrechtseweg 87, Arnhem,

Den Haag: ontaarde kunst

Meteen nadat Hitler de macht greep, probeerde de nazipartij de kunstwereld onder controle te krijgen. Expressionistische of abstracte kunstenaars kregen een beroepsverbod. Hun kunstwerken werden in 1937 te kijk gezet op de rondreizende expo Entartete Kunst. Komt dat zien, dames en heren, dit is wat je krijgt als gedegenereerde, ontaarde figuren aan het schilderen en beeldhouwen gaan.

De gevierde schilder Max Beckmann (1884-1950) hoorde bij ongeveer dertig kunstenaars die aan de schandpaal genageld werden. Hij vluchtte naar Amsterdam, waar hij weinig succes had maar wel productief was. In het Kunstmuseum Den Haag kan je zijn verbluffende schilderijen gaan bewonderen op de expo Universum Max Beckmann.

Wat Beckmann zo ontaard maakte voor de nazi’s? Waarschijnlijk zijn verbeeldingskracht. Daar zijn totalitaire regimes doodsbang voor. Beckmann was een man van zijn tijd. Dol op theater, circus, cinema; geboeid door technologische ontwikkelingen in de film. Zijn schilderijen zitten vol bizarre perspectieven, ze vermengen mythe, heden en geschiedenis, personages tuimelen bijna uit de kaders. Zijn kunst is even woelig en chaotisch als Europa tussen de twee wereldoorlogen.

Tot 20 mei, Kunstmuseum Den Haag, Stadhouderslaan 41, Den Haag.

Den Bosch: ontheemde kunst

Het Noordbrabants Museum zit nooit verlegen om originele en relevante ideeën. Voor Imagine Home palmen dertien ontheemde kunstenaars het museum in. Niet met conceptuele kunst waarover je hard moet nadenken, maar met creaties die je zintuigen aan het werk zetten.

Narges Mohammadi plakt voor haar installatie een gang vol met 700 kilo halva, een zoete lekkernij uit haar thuisland Afghanistan. Stéphanie Saadé uit Libanon versiert voorwerpen met taferelen uit haar eigen leven en tovert ze dus om in visuele dagboeken. Het hart van de expo is De Huiskamer. De Palestijnse architect Sandi Halal ontwierp een ontmoetingsplek waar je een gesprek kan voeren met mensen die hun land moesten ontvluchten.

Behalve installaties krijg je op de expo ook foto’s, video’, schilderijen en sculpturen te zien. Niet alle kunstenaars op de expo zijn ontheemd in letterlijke zin. Je kan ook in Nederland of Zwitserland wonen en heimwee koesteren naar een thuis die uit je leven verdwenen is. Is thuis het klokje dat tikt aan de muur, of hoeft het geen tastbare plek te zijn?

Tot 2 juni, Noordbrabants Museum, Verwersstraat 41, ’s Hertogenbosch