Midzomer op de mountainbike

-New technology?, vraag ik.

-Nee, no technology, zegt Andris van de Letse designsauna.

Zijn vriend met de snor sjort onze driepersoonskano met sisaltouw vast op een piepklein karretje. Daarvoor heeft hij eerst twee takken op maat moeten zagen. Het is midzomer, de turbozon knijpt amper vier uur per nacht een oogje dicht en elke boom, bloem of kruid barst van de energie. De Letten vieren in deze periode een korte vakantie. Ze verlaten de stad om op het eindeloze platteland contact te maken met de natuur. Ik doe fanatiek mee, en de plek die ik heb uitgekozen, is het voor Letten mythische Nationaal Park Gauja. Ik heb rond een vreugdevuur gehuppeld, heuvels en zandwegen getrotseerd met de mountainbike en, zonet nog, dertig kilometer geroeid op de rivier de Gauja. Straks wacht me het te duchten hoogtepunt van Letse natuurbeleving: een forse, halfnaakte man die me in de sauna afranselt met een klein loofwoud. Ik hoop stilletjes dat kleine quads geen grote kano’s kunnen voorttrekken.

Tsaren en Sovjets

Letland is dunbevolkt. Sinds de onafhankelijkheid van 1991 is de bevolking afgenomen van 2,6 naar 1,9 miljoen. Jongeren wagen hun kans elders in de Europese Unie. Janis, onze stadsgids in Cesis, stelt zijn hoop op het toerisme. Hij draagt, ondanks de hitte, een zwart habijt en handgemaakte veterlaarzen, wat in deze peperkoeken Hanzestad niet eens folkloristisch overkomt. De zon, die om vier uur uit de veren was, mept de laatste restjes koelte uit de jugendstil- en barokgevels in de hoofdstraat. Stof warrelt over de kasseien, langs gammele houten huizen, de torenhoge Johanneskerk, de burchtruïne, het snoepkleurige orthodoxe kerkje. Laat Janis met staf en knapzak door de straten fladderen en je hebt een schilderij van Chagall. ‘Er is nog veel erfgoed op te knappen’, vertelt hij. ‘In de Sovjettijd was je huis niet je eigendom. Waarom het dan onderhouden?’ Janis is gekleed als kapelaan van de Lijflandse Orde, een afdeling van de Duitse orde. De ridders kerstenden de heidense stam de Venden en beschermden de stad eeuwenlang tegen Rusland. Uiteindelijk zou de tsaar zijn slag thuishalen. Letland was onafhankelijk tijdens het interbellum, maar werd in 1940 geannexeerd door de Sovjet-Unie. De Sovjets verboden Letse tradities, sloopten monumenten en gooiden kerken op slot.

Onbewoond platteland

Janis schudt bij elke straathoek, standbeeld of fontein vrolijk een legende uit zijn habijt. Is de midzomerzon zijn peppil? Of geven jongeren als hij alles om hun land wakker te houden na vijftig jaar sluimerstand? Wat zijn ze met weinig, wat is het platteland hier leeg! Letland is twee keer België, maar concentreert zijn bevolking rond de hoofdstad Riga. We huren mountainbikes bij het kasteel van Cesis. De komende twee dagen doorkruisen we de oerbossen en het stille platteland in de vallei van de Gauja. Na dertig kilometer zullen we Ligatne bereiken, waar de tweede, even lange rit naar Sigulda begint.

Voorbij de stadsrand verdwijnt het asfalt meteen. De hobbelige zandweg klimt en daalt door het woud en leidt langs afgelegen natuurstenen hoeves. Ooievaars landen op hun nest, een man werkt in zijn boomgaard. Om de zijstroompjes van de Gauja over te steken, rijden we door ondiepe waadplaatsen. We wijken van de route af om Zvartes Rots, een zandstenen klif in de vallei van de Amata, te bezichtigen en om te picknicken langs de Gauja. Traag en breed glijdt ze door haar felgroene vallei. Ben ik in zuidelijk Scandinavië, noordelijk Duitsland of westelijk Rusland?

Daar bij die papiermolen

Baltisch-Duitse edelen hebben hier hun stempel gedrukt. Tot de Eerste Wereldoorlog bezaten ze uitgestrekte landerijen, beheerd vanuit statige landhuizen. In Ligatne, waar we de tweede dag vertrekken, stichtte een Duitse zakenman uit Riga in 1815 een papiermolen, die tot 2014 voor banen zorgde. ‘Ons leven heeft generaties om de papierfabriek gedraaid’, zegt dorpsgids Lasma Sandere. ‘Ze had internationale faam. De laatste Russische tsaar bestelde hier zijn briefpapier met watermerk.’ We wandelen door de verlaten fabriekshallen en kantoren. Documenten slingeren rond, kantoorstoelen wachten op bedienden, machines kwijnen weg. Een oude communistische slogan belooft een glansrijke toekomst. Kalenders duiden de rampdag aan waarop de toekomst eindigde.

De papiermolen wordt toeristisch ontwikkeld met Europese steun. Bij de fabriek hoort een houten arbeidersdorp van rond 1900. De 21 huizen zijn onderverdeeld in appartementjes, waarvan je eentje kan bezichtigen. Lasma: ‘Arbeiders hadden gratis stookhout, elektriciteit, stromend water, een moestuin, een dorpssauna, een cultuurcentrum. Grote luxe voor die tijd.’ Bij ons bestaan vergelijkbare fabrieksdorpen, zoals Grand-Hornu, maar in Ligatne zijn de huisjes bewoond gebleven. ‘Ze zijn opnieuw in trek bij jongeren die de stad verlaten’, zegt Lasma. Haar familie werkte drie generaties lang in de papiermolen.

Mountainbiken langs de rivier

Ondanks zijn industrieverleden ademt Ligatne plattelandsrust. Het riviertje waaruit de papierfabriek haar water putte, vormde zandstenen kliffen met grotten waarin de dorpelingen voedsel koel hielden. We fietsen naar een houten veerboot, die op waterkracht werkt, en volgen het bospad op de oever. Houten bruggetjes, keien, boomwortels, abrupte klimmetjes en zanderige afdalingen maken de rit mild avontuurlijk. Beneden, op het water, zijn de hele tijd kano’s te zien. Gisteren puften we in de stoffige hitte en moesten we water vragen bij een boerderij uit een vorige eeuw. De vrouw schepte drinkwater uit plastic tonnen. ‘Paldies’, zei ik, ‘dank je’. Ze straalde opeens en prevelde snelle zinnetjes, alsof ze vereerd was.

Vandaag is een midzomerdag uit de duizend. De bossen ruisen, elke boomsoort op haar manier, van berk tot spar. Het bladerdek opent en sluit, lichtpoelen dansen over de met varens en bloemen bedekte bodem. De lucht is koel als pompwater. Ik krijg geen dorst, ik drink de wind. Soms kan je afdalen naar een strandje om te zwemmen. Ik volg onze route op de app Enter Gauja, maar de telefoonontvangst valt vaak weg. De rivier is een wildernis, gelukkig eentje met wegwijzers.

Oeroude flowerpower

In het stadje Sigulda krijgt het landschap Ardense allures. De Gauja en haar zijstroompjes hebben honderd meter diepe ravijnen uitgesneden. Drie burchten tronen op de heuvels. Om ze te bezichtigen, nemen toeristen de kabelbaan of de zetellift over de rivier. De bewoners trekken vandaag, 21 juni, met zijn duizenden naar het traditioneel midzomerfeest in het openluchtmuseum van Turaida. Niet de burcht of de houten kerk, maar het vreugdevuur op de heuvel is dan de attractie. Hele families wonen het gratis feest bij in traditionele klederdracht. Vrouwen dragen kransen van korenbloemen en madeliefjes, mannen van eikenloof. Workshops leren je hoe je een krans vlecht, een saunaransel samenstelt of een toorts knutselt die boze geesten afschrikt. Aan de oude, heidense midzomerviering zijn vele rituelen verbonden (zie kader). De Letten putten er kracht, geluk en samenhorigheid uit. Ze zullen tot zonsopgang dansen en zingen rond het vreugdevuur, sommigen in witte gewaden of blootsvoets. Eén refrein wordt oeverloos herhaald: ‘Liigo, liigo’. Het vuur en de kransen stellen de midzomerzon voor, die alle bloemen, kruiden en bomen volpompt met energie, waarin de feestvierders delen door te zingen. Pure flowerpower. Ik word meegesleept in de polonaise en voel de onschuldige maar diepe collectieve roes.

Congé payé bij het water

De volgende dag verplaatst de feestvreugde zich naar de rivier. Kano’s, rubberbootjes en vlotten drijven mee met de stroom. Drinkebroers dutten in hun slaapzak terwijl hun vrienden roeien. Macho’s plonzen in het water als bronstige zeeleeuwen. Op de oever vissers, tenten en kampvuren. Zo leeg gisteren het platteland, zo druk vandaag de rivier. Alsof iedereen heeft afgesproken om de oude foto’s te komen naspelen die Cartier-Bresson maakte van de congé payé in Frankrijk.

In twee kano’s wordt flink geroeid. In de ene kano onze gids Natalija en haar zoontjes Leo en Jani, die een nest van slaapzakken hebben gebouwd. In de andere je reporters en, zonder overdrijven, dertig kilo proviand. Tijdens het typische midzomertochtje op de Gauja hoor je niets te kort te komen en je weinig in te spannen. Jammer dat wij dertig kilometer voor de boeg hebben, van de veerboot van Ligatne naar de designsauna van Ziedlejas. Mét tegenwind.

Natalija draagt een hoed met bloemenkrans en wijst onderweg beroemde zandsteenkliffen aan. Waar de duivel een vrek in het water lokte, mikken we muntjes naar de rotswand. We picknicken op een riviereiland. Er is roze soep: Letse zomergazpacho met rode bieten, zure room en verse dille. Jani had graag de hele kan opgegeten, maar gunt ons een bordje. Natalija klapt een kinderboek open met midzomerliedjes. Krisjanis Barons, een schrijver uit Sigulda, verzamelde er 219.000, I kid you not.

Loofwoud op je huid

Letse kanotochten eindigen bij de brug van Sigulda, de onze gaat nog zeven kilometer door. Kampeerders kijken verbaasd wanneer we onze kano’s aan wal sjouwen. De quad verliest, hoe voorspelbaar, zijn vracht bij de eerste hobbel. Maar we hoeven niet te wachten. We nemen afscheid van onze roeimaatjes en laten ons door Andris naar de pirts gidsen, de Letse natuursauna. Hij wandelt zwijgend maar neuriënd door het bos en vraagt een cadeautje voor de saunameester te plukken. Ik probeer Daniël, die ons opwacht in een ruw lendenschort, gunstig te stemmen met een plukje mos. Zou hij daar eigenaardigheden over mijn karakter uit afleiden? ‘Elke mens is anders’, zegt Andris, ‘de procedure is altijd op maat.’

De sauna is in een heuvel gebouwd en kijkt door grote glazen wanden uit op een vijver. Daniël vlijt me neer op een bedje van gebladerte en laat een loofbos over mijn huid waaien, bij regen, nevel, zon en storm. Hij praat weinig, maar is de zachtaardigheid zelve. Ik krijg een scrub van zout, kruiden en ‘bittere’ planten en daarna een bodymask van honing en lavendel. Avontuur! Daniël loodst me naar buiten en dompelt me onder in de vijver. Als een mummie ingepakt in dekens en doeken rust ik uit op een ligbank. Terwijl muggen mijn gezicht belagen, bespeelt Daniël klokjes, klankschalen en een sjamanentrom. Dat is hilarisch, maar lachen mag. Andris, die de designsauna heeft laten bouwen, komt na afloop nog wat babbelen over Letse tradities. ‘We zijn een jong land dat in werkelijkheid oeroud is.’