Bonsai voor beginners

Had je altijd al interesse in bonsai?

Lieve: ‘Ik heb altijd al een liefde gehad voor bloemen en planten en werkte ook vroeger al graag in de tuin. Op een dag, nu zo’n 30 jaar geleden, zag ik een bonsai-boompje tijdens opendeurdagen van een tuincentrum. Mijn aandacht was meteen getrokken, zo’n mooi kunstwerkje. Maar de kinderen waren toen nog klein en mijn agenda liet het niet toe om me ermee te gaan bezighouden. Nu iets meer dan twintig jaar geleden volgde ik een workshop en meteen was ik ervoor gewonnen. Het fijne van dat boompje, de esthetiek, een oude boom maar dan in minituurvorm, trok me aan. Een bonsai-boompje is een levend kunstwerk, dat vond en vind ik nog steeds.’

‘Wie bonsai wil beoefenen, moet zich bekwamen in plantkunde, techniek en esthetiek’, lees ik op de website van Bonsai Vlaanderen. 

Lieve: ‘Dat is zeker zo. Je moet iets kennen van of leren over horticultuur. Met welk soort boom of plant kan je dit doen? In wezen met alles wat in de natuur verhout. Zelfs een roos die een houten stengel kan krijgen, kan je gebruiken als basis voor je bonsai. Mensen denken dat bonsai speciale boompjes op zich zijn, maar dat is niet zo. Als ik een zaailing van een eik uit het bos haal en in een pot zet, kan ik die verder laten uitgroeien tot een bonsai. Let wel, met een zaailing duurt dat hele proces enkele tientallen jaren. Bonsai zijn de gewone planten en bomen, maar dan in het klein. Het is natuurlijk wel belangrijk dat je weet met welk soort boom je te maken hebt. Niet iedere boom groeit op dezelfde manier en heeft dezelfde eisen qua voeding, water, licht, meststoffen… Dus je moet je er wel in verdiepen.’

En dan de technieken: er zijn zo veel verschillende vaardigheden die je onder de knie moet krijgen… 

Lieve: ‘Meestal starten wij bij de club met wat moeilijk is om te leren en veel oefenen vraagt: het bedraden. Daarin moet je ervaring opbouwen, dus wacht er niet mee. Wij ‘bedraden’ takken om ze in de gekozen positie te zetten of te laten groeien. We gebruiken aluminium en koperen draden van verschillende diktes. Je leert in welke richting je draad moet (met de klok of tegen de klok in), op welke afstand je windingen moeten liggen, wanneer je de draad moet verwijderen zodat hij niet ingroeit… En hoe doe je dat, en nog zoveel meer. Daarnaast heb je snoeitechnieken die vooral belangrijk zijn in het voorjaar en het najaar. Of je leert ‘pinchen’, afhankelijk van in welk stadium je boompje is, welke vorm het al heeft, hoe het groeit en wat jij zelf wil. Doordat je snoeit, gaat je boompje daarop reageren en groeien dus dat moet je dan ook weer in de gaten houden. Je blijft bezig en je moet goed weten wat je wanneer en hoe moet doen.’

En dan is er het esthetische aspect nog. 

Lieve: ‘Om een mooi beeld van dat boompje neer te zetten, ga je niet zomaar wat snoeien zoals je een haag snoeit. Esthetisch inzicht is belangrijk, en dat is ook een gevoel. Er zijn wel regels voor, zelfs voor hoe je de boom in een pot of schaal zet, maar toch heeft het ook te maken met eigen kunstzinnige inzicht. Hoe is de verdeling van de takken? Welke lijnen ga je accenturen? Een boompje moet altijd de kijker begroeten; de takken ervan verwelkomen je. Er zijn best veel verschillende stijlen en het is goed om voortdurend inspiratie op te doen in de natuur. Kijk naar vrijstaande bomen: hoe groeien die van nature? Wat gebeurt er wanneer er sneeuw op de takken ligt, hoe buigen zij dan? Waarom staan sommige takken naar beneden? Veel observeren leert je heel veel.We proberen onze kleine bomen eruit te laten zien als oude bomen. Dat hele proces moet natuurlijk lijken, maar het vraagt behoorlijk wat toewijding

Bonsai vraagt geduld en aandacht, jaren aan een stuk… 

Lieve: ‘De boom overleeft jou meestal. Dat is ook de Japanse filosofie: je bent niet de eigenaar van de boom, het boompje staat centraal en wanneer jij er niet meer bent, krijgt het een nieuwe verzorger. Bonsai vraagt ontzettend veel geduld. In wezen begin je beter jong, omdat sommige boompjes jaren nodig hebben om tot de juiste vorm te komen. Maar de meeste mensen hebben pas tijd als ze wat ouder zijn, heel begrijpelijk. Bonsai vraagt aandacht, zorg, tijd… en je ziet niet meteen resultaat van je inspanningen. Helemaal het tegenovergestelde van wat onze Westerse maatschappij zo hoog in het vaandel draagt: snelheid, actie, resultaat… Ik raad beginners altijd aan om elk seizoen foto’s te nemen van hun boompjes, zodat je duidelijk kan zien dat er toch verandering, groei, vooruitging is.’

Is het dat wat jou ook zo aantrok? 

Lieve: ‘Ik ben van nature al rustig en ben ook graag buiten bezig, dus dat zat al goed. Het feit dat ik met een levend organisme kan werken, maakt me blij. Ik heb zo’n tachtig boompjes in mijn tuin en elke dag ben ik daar een paar uur mee bezig. Welke moet water, eventueel extra mest, welke niet? Je kan een sproeisysteem installeren, maar elke boom verschilt in de hoeveelheid water die hij nodig heeft. Dus ik doe het handmatig. Waar moet er gesnoeid, hoe zit het met de bedrading, is er een boompje ziek aan het worden, even de wortels controleren… Ik kan er helemaal in opgaan en kom tot rust, terwijl ik er tegelijkertijd ook energie van krijg.’

Bonsai heeft dan wel een impact. Is er nog ruimte voor andere dingen? 

Lieve: ‘Mijn man en ik reizen ook graag en dat doen we ook. Dan vraag ik telkens iemand anders om voor de boompjes te zorgen, net zoals je dat bij huisdieren zou doen. En ik maak graag tijd voor mijn gezin en kleinkinderen. Tijdens de zomermaanden hou ik ’s ochtends vrij voor de bonsai, overdag doen we een uitstap bijvoorbeeld en ’s avonds vind je me opnieuw tussen mijn bomen. In de winter moeten vorstgevoelige bonsai binnen, sommigen kunnen in het donker, andere hebben licht nodig. Op een bepaalde manier ben ik er altijd mee bezig, maar het beperkt me niet zodanig dat ik er slaaf van ben.

Ik stel zelden tentoon en neem ook geen mensen mee naar mijn tuin die er niet oprecht in geïnteresseerd zijn. Want als ik erover begin te vertellen, ben ik niet meer te stoppen! Soms zet ik één van mijn boompjes in de tokonoma of tentoonstellingskast op de club. Op die manier bespreken we soms elkaars bonsai. Maar bonsai moet je doen omdat je het graag doet, om de kunst zelf. Niet om meteen te gaan showen, want dan ga je gefrustreerd raken.’

Heb je tips voor beginners? 

Lieve: ‘Ik zou je aanraden bij een club te gaan. Je kan veel vinden op internet, maar de informatie is niet altijd juist of van toepassing op ons klimaat. In een club leer je veel van elkaar, je kan meteen raad vragen en wordt gestimuleerd. Je vindt er ook gelijkgestemde zielen, mensen met dezelfde passie als jij en dat is leuk. Weet ook vanaf het begin dat het met een boompje zelfs na een paar jaar nog mis kan gaan. Bonsai is een levend iets. Je probeert het naar je hand te zetten, maar een plant heeft ook een eigen inbreng. Maar als je een natuurmens bent en houdt van rustig bezig zijn, van techniek, van esthetiek? Dan is het misschien wel iets voor jou.’ 

bonsaivlaanderen.be