Met de trein naar ’t zeetje

Met de auto sta je op een mooie zomerdag al aan te schuiven ter hoogte van Jabbeke. Dat ontlokt het eerste nerveuze getrommel op je stuur, maar eens aangekomen in Oostende begint de calvarietocht pas echt. Drie kwartier later schuifel je nog altijd rond, op zoek naar een parkeerplaats. Wanneer je denkt ein-de-lijk een vrije plek gevonden te hebben - hallelujah! - blijkt die ingenomen door een petieterige Fiat. Duizend bommen en granaten: de dag is nog maar net begonnen of je zit al ruimschoots aan je quotum schuttingwoorden en banbliksems. 

Nee, dan de trein: in Oostende rijdt die praktisch tot op het strand - vanaf het station voel je desgewenst binnen de tien minuten zand tussen de tenen. En vriendelijk voor het klimaat is het ook al. Kwestie van - de stijgende zeespiegel indachtig - een portie Oostende over te laten voor toekomstige generaties. Even voor aankomst brengt een muurschildering van een walvis ons al in de stemming, niet enkel voor zee maar ook voor kunst. Op dat moment hebben we al een halve reisgids doorploegd en weten we perfect waar we naartoe willen. 

We struinen het stationsgebouw uit, de geur van vis en grijze garnalen trekt ons richting dijk. Bij de kleurrijke kraampjes aan de Visserskaai vinden mosselen, haring en soep van wulloks, slakken uit de Noordzee, vlotjes afnemers. Verser kan niet. ‘Pas op voor de meeuwen, die gaan er graag mee aan de haal’, waarschuwt de uitbater van een kraampje. Misschien beelden we het ons in, maar net op dat moment grijnst een zilvermeeuw ons gemeen aan. Hier met die buit, lijkt ie te denken. Welkom aan ‘t zeetje. 

 Met de wind mee

Matroos of journalist? Ik ben blij met mijn beroepskeuze. Niemand tilt ons om zes uur ‘s ochtends uit onze hangmat om honderd kilo aardappelen te schillen, het dek te schrobben of met vereende krachten een anker van meer dan een ton uit het water te sleuren. Dat was wel het dagelijkse leven van de matrozen op de Mercator, de trotse driemaster die decennialang cadetten prepareerde voor een carrière in de koopvaardij. 

De Mercator ligt knal voor het station voor anker, in de jachthaven van Oostende. Net als de Amandine trouwens, de laatste vissersboot die vanuit deze stad richting IJsland vertrok om daar industriële hoeveelheden kabeljauw uit de waters te hijsen. Bij ons bezoek is de Amandine evenwel voor onbepaalde tijd gesloten. We beperken ons dus noodgedwongen tot de Mercator. Net na inschepen staan we al achter het imposante roer van het schip.

Verderop krijgen we een intieme inkijk in het dagelijkse gangetje aan boord. Zo leren we dat de cadetten al voor hun reis drie maanden dienden door te brengen op het schip, totdat ze op den duur elk touw, elke vierkante centimeter dek, blindelings herkenden. Douchen gebeurde met zeewater en een speciale zeep. Een infobord bij de kajuit van de dokter geeft tips over wat te doen bij zeeziekte. Bij plotse oprispingen - van rum of scheepsbeschuit, nemen we aan - kon een cadet maar beter aan ‘lijzijde’ van de boot gaan hangen. Met de wind mee je maag ledigen: cruciaal voor wie zijn uniform proper wil houden. 

 Weesgegroetje op zee 

Een zeereis mag dan al hard geweest zijn, avontuurlijk was het zeker ook. Zo roeide de bemanning in 1935 met een reddingsloep twee moai naar de boot - je weet wel, die loodzware beelden van Paaseiland. Een jaar later bracht de Mercator het stoffelijk overschot van Pater Damiaan terug naar België. Op de Antwerpse Scheldekaaien verdrongen zich horden mensen, waaronder Koning Leopold III, om de gestorven volksheld warm te onthalen. 

Even verderop belanden we in de kaartenkamer. Hier bepaalde de kapitein met behulp van uurwerk en sextant de positie van het schip. Een gps bestond nog niet. Er werd ook aan wetenschappelijk onderzoek gedaan. Tijdens een enkele reis ontdekte de scheepsarts zeven nieuwe vissoorten en schaaldieren. Een daarvan, de Gymnocanthus vandesandei, kreeg zelfs de naam van kapitein Remi Van de Sande.  

Onder een trap verborg een geheim compartiment geweren en – volgens de legende – flessen drank. Voer voor stripverhalen! De Mercator zit tjokvol met dat soort scheepsromantiek. We piepen binnen in de officierenkamer en het kombuis, vergapen ons aan de metalen drinkmokken aan het plafond en de ingenieuze manieren waarop stapels borden zelfs het zwaarste weer overleven. Aan boord staat ook een altaar. Zelfs internationale wateren onthieven niemand van een zondags weesgegroetje. 

Uiteindelijk klokte de Mercator af op 525.418,5 kilometer op zee – meer dan vijftien keer rond de aarde! – totdat het schip in 1960 afzwaaide en finaal in Oostende belandde. Vooral kinderen zullen zich hier graag een uurtje matroos wanen, al kan de tentoonstelling zelf best wat opfrissing en een 21e-eeuwse toets gebruiken. 

Ku(n)stcollectie 

Een bezoek aan de Mercator duurt niet langer dan een uurtje. We hebben dus nog voldoende tijd en waaien wat verderop het vernieuwde Mu.ZEE binnen. Vanaf de Mercator is het nauwelijks vijf minuten stappen. Dit glazen gebouw herbergde ooit een grootwarenhuis - op de bovenste verdieping doen oude producten en reclame uit de jaren 60 nog aan dat verleden denken. Bezoekers komen er nu evenwel voor de grootste kunstcollectie van de kust en omstreken. De focus ligt op Belgische kunst van 1880 tot nu, met onder meer kanjers als Roger Raveel en Panamarenko. 

Gezien de locatie trekken vooral de lokale helden, zoals James Ensor, Constant Permeke en Léon Spilliaert, de aandacht. Ensor – voor iedereen ouder dan 25: de man op de briefjes van 100 frank – was geboren en getogen in Oostende en plukte vaak taferelen of landschappen uit zijn heimat. Vanuit zijn atelier op de hoek van de Vlaanderenstraat en de Van Iseghemlaan schilderde hij de stad. Die locaties kan je achteraf zelf gaan zoeken. Ook de vele werken met een maritiem thema passen perfect in Mu.ZEE. Wat bijvoorbeeld gedacht van de Oostendse visser die Constantin Meunier waarheidsgetrouw beeldhouwde? 

Bovenal maakt een bezoek aan Mu.ZEE duidelijk dat Oostende altijd veel kunst in zich had. Oostende is het Brighton van Vlaanderen, een plek waar artiesten en kunstenaars maar wat graag de zilte lucht komen inademen. Het is geen toeval dat Arno uitgroeide tot een der vaandeldragers van de vaderlandse rock. Dat Jacques Brel in deze wateren zijn vaarbewijs haalde. Dat Marvin Gaye, op de vlucht voor drugs, drank en financiële sores, uitgerekend hier neerstreek. In Oostende, ver weg van foute vrienden, schreef hij Sexual healing, op een dieet van Noordzeetong en loopsessies in de duinen. 

Oostende, ruige rock-‘n-roll

We komen Mu.ZEE buiten en de zon valt op onze snoet. Als enige echte stad aan zee - sorry, Blankenberge - vindt iedereen hier wat wils. Van de zonnekloppers, over de senioren die tearooms afschuimen, tot de kunstliefhebber: voor ieder bestaat er een versie van deze stad. Opties genoeg dus, Oostende ligt aan onze voeten. Wandelen we opnieuw richting strand, voorbij de buste van Lucy Loes en de Vistrap, langsheen de verfrommelde papiertjes van Arne Quinze, de westelijke strekdam op? Gaan we kijken of er zeehonden rusten op de rotsen? Of opteren we toch maar voor een Brusselse wafel met poedersuiker op de dijk? 

Wat verderop lonkt het ene na het andere terrasje. Let op, Oostende is een stad van ruige rock-’n-roll, waar één pintje zich niet zelden vermenigvuldigt. Gelukkig moeten we niet rijden. En de laatste trein vertrekt pas om 23.09 uur.