Kijk naar het vogeltje!

Vogelspotten, hoe begin je eraan? Een goeie vraag voor coördinator Wim Bovens van Natuurwerkgroep De Kerkuil. Hij geeft regelmatig les aan vogelspotters in spe.
Eerste vaststelling: in Vlaanderen broeden 130 koppels bruine kiekendieven, waarvan 105 in de polders van de Westkust en dat succes is te danken aan de inzet van de dertig vrijwilligers van De Kerkuil. Die kiekendief observeren, dat doet Wim Bovens in de Westhoek. ‘Vroeger hield de bruine kiekendief zich op in de rietbroeken van de IJzervallei. Begin jaren 2000 maakte de vogel de overstap naar de akkers waar meer voedsel te vinden is. Verschillende landbouwers in ons werkingsgebied, toch goed voor 650 km2, laten ons weten als ze een kiekendief spotten. Wij komen dan langs om het nest te beschermen en de jongen te ringen. Op Europees vlak is er voor bruine kiekendieven geen enkel gebied dat het zo goed doet als de noordelijke helft van de Westhoek. Maar eigenlijk is dit maar een klein ‘piekje’, over het algemeen gaat het niet goed met de akkervogels.’
Herhaling werkt
Wim Bovens woont in Diksmuide aan de Ijzer, tegenover de laaggelegen weides die elk jaar overstromen met IJzerwater. Hij verbouwde zijn dak tot een kijkplatform en kan er uren turen naar de vogels die het natte gebied aandoen. ‘Een eerste tip om het als vogelspotter te maken, is geduld uitoefenen. De passie komt later wel.’
‘Je kan 1001 cursussen volgen, maar de belangrijkste manier om het vogelspotten onder de knie te krijgen, is meegaan met mensen die er meer van kennen dan jij’, zegt hij nuchter. ‘Een verrekijker is een must. In het leslokaal analyseer je haarscherpe foto’s van vogels in detail. In de natuur is dat wel even anders, dan zit je soms op enkele honderden meter afstand. Het vergt training en veel herhaling om een vogel te herkennen aan zijn silhouet, aan een vlekje of aan zijn handpennen.’
10 kilogram boek
Nemen we best ook een vogelboek mee, vraag ik naïef. ‘De ANWB vogelgids of de Collins Bird Guide zijn de beste naslagwerken, maar die bestaan vandaag ook als app. Dat lijkt me beter dan 10 kilogram boek meesleuren. En je kan er geluiden op afspelen en vergelijken met wat je hoort,’ legt Wim uit. ‘Vogels spotten gebeurt vooral op basis van vertrouwen. Je kan je waarnemingen invoeren op de website waarnemingen.be. Er bestaan ook heel wat vogelwhatsapp-groepjes waar je je waarneming kan melden. Nog beter is een foto nemen met een camera waarbij je je waarneming kan staven. Er bestaan bijvoorbeeld vier soorten kiekendief: de bruine, de blauwe, de grauwe en de steppekiekendief. Om die van elkaar te onderscheiden, moet je onder andere naar de handpennen kijken: hoeveel vingers heeft hij? Dat kan best door in te zoomen op de foto.’
Birdathon
Wim merkt dat sinds Covid19 en de lockdowns een verhoogde interesse voor het vogelspotten. ‘Ik vind het een positieve evolutie dat veel mensen deze hobby hebben ontdekt. Het is al lang niet meer weggelegd voor de oude man met de grijze baard, de sandalen en het hoedje.’
Wie het vogelspotten al wat onder de knie heeft, kan eventueel een level hoger gaan. Wim organiseerde begin mei samen met een collega-ornitholoog een birdathon in de provincie West-Vlaanderen. Niet minder dan 900 deelnemers (!) namen deel aan het event om het meest soorten vogels te spotten per vogelwerkgroep in 24 uur. ‘Het duurt wel even om al die resultaten te analyseren. We kunnen wel spreken van een succes, ja.’
PRAKTISCH
www.waarnemingen.be

Het Zwin Natuur Park is de bekendste spotterplek aan zee. Logisch: de Zwinuitbreiding is een gigantische feesttafel voor vogels. Aan de ingang van het Zwin Natuur Park staat een bronzen buste van graaf Léon Lippens, met muts en onafscheidelijke verrekijker. De natuurliefhebber pur sang stichtte in 1952 het natuurreservaat het Zwin. Hij koos niet zomaar deze plek, hier passeren jaarlijks duizenden trekvogels.
Er staan altijd verrekijkers opgesteld in het Zwin Natuur Park. Gidsen geven er graag een woordje uitleg bij, zoals Hendrik Borglevens uit Aalter, die er ook fotografiecursussen verzorgt en regelmatig de boomkikkerwandelingen voor zijn rekening neemt. ‘Natuurfotografie draait voor mij om de kick om op het juiste moment te klikken. Het is een plezier om foto’s te maken, meer nog dan er achteraf naar te kijken. Het Zwin Natuur Park leent zich bij uitstek het hele jaar door voor natuurfotografie.’
In juli en augustus kleurt het lamsoor de Zwinvlakte prachtig paars. Het Zwin is veel groter dan enkel het betalende gedeelte. Op de Kleyne Vlakte strijken vooral in de wintermaanden trekvogels neer, zoals vriezeganzen. In de Zwinuitbreiding met zijn broedeiland zijn vogels van allerlei pluimage vaste gast.
Uur voor springtij
Wouter Faveyts is wetenschappelijk medewerker in het Zwin Natuur Park. Hij houdt het komen en gaan van vogels nauwlettend in de gaten. ‘Op de Internationale Dijk heb je een prachtig uitzicht op de Zwinuitbreiding. Via de bres in de duinen spoelt het water tweemaal per dag binnen en buiten. Dat creëert uitstekende leefomstandigheden voor zeepieren, kokkels en andere ongewervelde dieren. De Zwinuitbreiding is een gigantische feesttafel voor vogels.’
Wouter raad aan om een uur voor springtij een kijkje te nemen. ‘Terwijl het water binnenrolt, zoeken de vogels de plekjes op die droog blijven. Daar gaan ze overtijen, het hoogtij overbruggen. Het is mooi om te zien hoe al die steltlopers dan dicht op elkaar gepakt staan.’
In het Zwin komen ongeveer 200 vogelsoorten doorheen het jaar voor. Eén daarvan is de visarend die regelmatig boven de Zwinuitbreiding zijn machtige vleugels uitslaat. ‘Hier valt altijd wel iets moois te zien’, zegt Wouter.
PRAKTISCH
• Plan je bezoek via www.zwin.be
• Combineer met een wandeling: Zwinwandelroute (12 km) – bewegwijzerd met zeshoekige bordjes, zie www.dekust.be/wandelen.
• Combineer met een fietstocht: Verdwenen Zwinhavensfietsroute (60 km) – bewegwijzerd met rechthoekige bordjes, zie www.verdwenenzwinhavens.be

Elke dag stroomt waarnemingen.be vol met vogels die in de Uitkerkse Polders bij Blankenberge zijn gespot. Elke vogelkijkhut krijgt er een naam, zoals grutto of kievit. Bovenop de uitkijktoren heb je een vrij zicht over het open polderlandschap met zijn plassen, grachten en sloten. Het is duidelijk: dit is het beste weidevogelgebied van het land. 
Beroepsnatuurfotograaf Misjel Decleer uit Brugge is bestuurslid bij de Uitkerkse Polder. Hij zit vaak al voor dag en dauw in het gebied, geduldig op wacht om de ontwakende vogels op zijn lens vast te leggen. ‘De Uitkerkse Polders vormen een relict van de historische polderweides. Het zijn ingedijkte plaatsen van de zee. Vanuit de lucht kan je die vroegere kreken goed zien. Hier strijken heel veel vogelsoorten neer.’
Misjel kent het gebied op zijn duimpje. ‘Het is volgens mij het beste weidevogelgebied van het land. We tellen hier de grootste populatie grutto van België. Er broeden maar liefst 450 koppels rietzangers.’ Zijn eigen inbreng in de bescherming van deze waardevolle poldergronden wuift hij weg. ‘Ere wie ere toekomt, we danken het aan John Van Gompel dat dit natuurgebied bestaat en beschermd is.’
PRAKTISCH
• Plan je bezoek via www.uitkerkse-polder.be
• Combineer met een wandeling: Uitkerkse Polderwandelroute (8,7 km) – bewegwijzerd met zeshoekige bordjes, zie www.dekust.be/wandelen.
• Combineer met een fietstocht: Het hinterland van Blankenberge (33,7 km) – via knooppunten, zie www.brugseommeland.be/nl/fietsen-polders.

Honderden masten in de jachthaven van Nieuwpoort deinen op het ritme van de wind. Een valkje scheert laag over een zilte weide in natuurgebied IJzermonding. Hier spot je nog méér dan vogels: een koppel laat trots weten net vier zeehonden gezien te hebben op een stukje strand.
In de jaren ’90 werd het beton van de voormalige marinehaven van Nieuwpoort opgebroken. Zo ontstond een smalle strook natuur tussen de IJzer en de militaire basis van Lombardsijde. Het begint aan de gratis parking in de Halvemaanstraat en loopt door tot aan het oosterstaketsel en de rood-witte vuurtoren. In de zeereepduinen vond in 1600 de beroemde Slag van Nieuwpoort plaats tussen de Hollanders en de Spanjaarden. De Hollanders wonnen. Een pyrrusoverwinning: de duinen, het strand en de zee kleurden rood door al het zinloos vergoten bloed.
Tip van de boswachter
Eén kijkhut en twee kijkwanden bieden een mooi uitzicht op de slikken en schorren in de IJzermonding. Slikken komen tweemaal per dag onder water te staan, terwijl schorren enkele overstromen bij springtij. In kijkhut ’De Zeehond’ speurt Pascal Stragier uit Komen samen met zijn vrouw naar zeehonden. Ze kijken rechts uit de luikjes. We wijzen hen erop dat ze meer kans maken door links uit de luikjes te kijken, een tip van de boswachter die dit gebied onder zijn hoede heeft. In de resten van de Kreek van Lombardsijde komen de zeehonden namelijk liever zonnen. Het is er meer beschut, minder wind en meer zon. ‘We komen hier wel vaker tijdens een fietstocht aan zee’, vertelt Pascal. ‘Het is hier kalm en gemoedelijk en je wordt omringd door de natuur. Tijdens onze tochtjes zoeken we altijd zo’n plekje uit om te pauzeren.’
Kraakpanden
Infopancartes geven aan welke vogelsoorten je aan de IJzermonding kan spotten. Jan Van Dorpe uit Brugge komt met zijn vrouw vanaf het Oosterstaketsel gewandeld, verrekijker om de nek. ‘In de baai naast het Oosterstaketsel zagen we bergeenden, aalscholvers en strandplevieren. We komen evengoed naar de bloemen kijken. In de Laureinsduinen in Westende staan de orchideeën al in bloei.’Aan de vele gaten in de duinen kunnen we afleiden dat konijnen vaste bewoners zijn in het natuurgebied. Op een infobord lezen we dat bergeenden leegstaande konijnenpijpen kraken.
Nieuwe soorten
Het veer naar Nieuwpoort-Bad vaart enkel in het weekend en op schoolvakanties. Frans Debreuck uit Koksijde kijkt uit over de uitgestrekte watermassa. Hij vertrouwt ons toe dat hij veertig jaar lang heeft gezeild als hobby. In 1984 moest de Seaking hem uit het water redden toen hij schipbreuk leed. ‘Het is mijn droom nog één keer te mogen varen, maar mijn gezondheid laat het niet toe’, vertelt de anesthesist op rust. Hij komt vaak wandelen – en kijken! – in natuurgebied IJzermonding. ‘Tijdens een gidsbeurt heb ik hier in het jaar 2000 voor de allereerste keer lepelaars gezien. Nu zie je de soort wel vaker, toen was dat een openbaring. Vogels rukken mee op naar het noorden door de klimaatverandering. De kleine zilverreiger is ook zo’n soort die vroeger slechts tot in de Baai van de Somme kwam en nu regelmatig bij ons gespot wordt.’ Frans trok 33 keer mee op missie met Artsen Zonder Vakantie. Hij heeft de hele wereld gezien, toch komt hij graag genieten op dit eenvoudige bankje op de oosteroever van de IJzer. We staren een zeemeeuw na die rustig over vliegt. ‘De kleuren zijn altijd anders aan zee. Je vindt hier zoveel mooie en gevarieerde natuur, en dat op amper 67 kilometer kust. Als kustbewoner ben ik daar ontzettend dankbaar voor.’
 
PRAKTISCH
• Plan je bezoek via www.natuurenbos.be/ijzermonding.
• Combineer met een wandeling: IJzermondingwandeling (12,5 km) – bewegwijzerd met rechthoekige bordjes laag tegen de grond, zie www.visit-nieuwpoort.be
• Combineer met een fietstocht: ‘Met jaek en nink op avontuur langs de IJzer’ (47,5 km) – bewegwijzerd met zeshoekige bordjes, zie www.dekust.be/fietsen.

1. Baai van Heist
Het pad kan enkel betreden worden buiten het broedseizoen. Hier vind je zangvogels als de graspieper en de tapuit, strandvogels als de bontbekplevier en dwergstern en verder ook bergeend en scholekster.
www.natuurenbos.be/heistwest.
2. Zeebos in Blankenberge
Vanuit de kijkhut aan de rand van het bos zie je weide- en watervogels in de natte weiden in de open polders.
www.west-vlaanderen.be/zeebos.
3. Krekengebied van Oostende
Broedplaats voor zang-, riet- en watervogels. Prachtige natuur in het hinterland van Oostende. www.oostende.be/krekengebied.
4. Koksijde Golf ter Hille
Rust- en broedgebied voor heel wat vogelsoorten. Er is ook een ijsvogelwand gemaakt door Natuurpunt. Het golfterrein is enkel toegankelijk voor leden van de golfclub. Af en toe wordt door Natuurpunt een begeleide wandeling georganiseerd.
www.koksijdegolfterhille.be
5. Vogelopvangcentrum Oostende
Aan de ingang van provinciedomein Raversyde in Oostende vind je het Opvangcentrum voor vogels en wilde dieren. Je kan er dagelijks vrij een kijkje nemen van 9 tot 12 uur en van 13.30 tot 17.30 uur. www.vogelopvangcentrum.be