Beethoven achterna in Bonn

Lieber Ludwig von Bonn,

Zo begint een brief toch in het Duits, niet? We kennen elkaar niet, maar sta me toe u wat te vertellen over hoe het er tegenwoordig toe gaat in de stad waar u in 2020 250 jaar geleden het levenslicht zag. Ze gaan er uw genie vieren en ik mocht er een paar geleerde hoofdrolspelers spreken die dat allemaal in goede banen leiden. Moet je horen.

Hopelijk neemt u het me niet kwalijk, maar afgezien van het popopopooom van uw vijfde symfonie, een streepje Für Elise en het Alle Menschen werden Brüder ken ik uw muziek nauwelijks. Dus las ik maar een betrouwbare biografie over uw leven terwijl de Missa Solemnis door mijn hoofdtelefoon denderde. Geen idee welk van beide me het meest van mijn stuk bracht. Een vader die u als kleuter op de knokkels sloeg bij een valse noot en u in het holst van de nacht uit bed haalde om bij zijn beschonken vrienden te pochen met de kunstjes van zijn kleine Ludwig. Het zal je maar overkomen.

Een Spanjool voor de keurvorst

Hoe dan ook, met een echte leermeester erbij was u op uw twaalfde al hoforganist en protegé van keurvorst Maximilian Franz. Respect! Op straat noemde men u ‘de Spanjool’ om het groene rokkostuum met gouden knopen, uw witte kniebroek en de degen waarmee u paradeerde. Het duurde niet lang of u begon te componeren. Uw moeder overlijdt, van de zeven kinderen blijven er drie in leven, uiteindelijk wordt u kostwinner. Geen wonder dat u warmte en genegenheid vond in het culturele salon van Helene Breuning en een graag geziene gast was in de kunstenaarskroeg van Anna Koch. Om maar te zeggen dat ik het u niet kwalijk neem dat u op uw 22ste voorgoed naar Wenen trok, toen al de Europese navel van de muziek.

Toen ik het hem vertelde, fronste Malte Boecker de wenkbrauwen. Hij is de baas in uw geboortehuis aan de Bonngasse. Malte loopt tegenwoordig op de toppen van zijn tenen, dus had hij niet veel tijd om halve waarheden en hele leugens over uw jeugd te ontkrachten. Maar hij wist me toch te vertellen dat ze uw hele woonhuis hebben opgefleurd en heringericht. En daar is hij best trots op.

Hij gaat er trouwens prat op dat ze ’s werelds grootste verzameling van uw nagelaten brieven, partituren en schetsen bezitten. Wel vijfduizend stuks. Een volledig strijkkwartet aan instrumenten ook en een piano die u ooit toebehoorde. U mag op uw twee oren slapen, ze zijn in verzekerde bewaring. Sorry, dat had ik niet mogen zeggen. Het schijnt dat die gehoorproblemen van u best eens een laat gevolg kunnen zijn van een eerdere ziekte. In uw geboortehuis bewaren ze in elk geval de gehoorschelpen, het lijken wel toeters, die u uitprobeerde. Ik begrijp dat u zich almaar wanhopiger voelde.

Goed dat u er vandaag niet meer woont, want uw geboortehuis is het meest bezochte muziekmuseum van Duitsland. Malte Boecker focust zich op één doel: ‘Los van de verhalen en legenden willen we een componist presenteren die als kunstenaar de stap zette van dienstbaarheid aan de adel naar die aan de burgerlijke vrijheid. Hij schreef voor de burgers die volop emancipeerden. Zo een vrij scheppende kunstenaar past wonderwel bij een stad als Bonn, toch de wieg van onze democratie.’

Met de rug naar het schoon volk

Fijne man, die Malte Boecker, hij nam me mee naar Bad Godesberg, de chicste buitenwijk van de stad. We gingen er meteen naar de Redoute, de dans- en concertzaal waar de keurvorst een beetje uit het zicht van het volk de bloemetjes buiten zette. U vermaakte er het gezelschap met briljante improvisaties. Tegenwoordig vinden er trouwpartijen en evenementen plaats. Zelfs Christian Dior gaf er zijn eerste buitenlandse modeshow. Wat was ik er graag bij geweest, de dag dat u er voor de grote Joseph Haydn speelde. En in het Redüttchen, het vroegere hoveniershuis, kan je tegenwoordig excellent tafelen.

En toen ging ik opnieuw de binnenstad in, met Birgit Löffelsender. Zij weet gewoon alles van de geschiedenis van Bonn. En natuurlijk hadden we het over u. Eerst over dat standbeeld van u op de Münsterplatz. Ze liet me zien hoe zelfbewust u daar stond en vertelde dat er een incident was bij de onthulling. De fine fleur van Europa kreeg daarbij de beste plaatsen op het balkon van wat nu het postgebouw is. Toen het doek werd weggetrokken bleek u – o ramp! – met de rug naar dat schoon volk te staan. De grote ontdekkingsreiziger Alexander von Humboldt probeerde de situatie te ontmijnen met de droge opmerking: ‘Ja, ook bij leven was het al een straffe kerel.’ Om maar te zeggen dat u over de dood heen voor ophef zorgde.

Bach op de Markt

Een gezellige plek trouwens, die Münsterplatz met zijn terrassen, restaurantjes en bijna elk weekend een evenement. De Markt, waar u zo graag naar de Zehrgarten ging, is ook zo’n trekpleister. In de schaduw van het oude raadhuis zag ik een strijkkwartet een stuk van Bach uitvoeren. Zomaar, voor een aalmoes op straat. Tussen de kasseien blonken in brons de namen van beroemde auteurs op wat een reeks boekruggen moet voorstellen. Een herinnering aan de boekverbrandingen onder het naziregime. Gelukkig heeft u die tijd niet hoeven meemaken.

Birgit nam me nog mee naar de Friedrich-Wilhelms Universiteit. U heeft ze niet gekend en zou er toch maar verloren lopen tussen de 38.000 studenten. U liep immers niet lang school en was daarom niet zo goed in schrijven en grammatica. Rekenen lukte ook minder, maar u onderhandelde wel gewiekst. Overtuigd van uw genie wilde u liefst het onderste uit de kan. Begrijpelijk voor iemand die als puber al voor zijn eigen hachje en dat van zijn familie moest zorgen.

Door de groene Hofgarten aan de achterkant wandelden we naar de oever van de Rijn. Ik zag er schepen af en aan varen. De zon scheen en aan de overkant lag het Zevengebergte, het eerste beschermde natuurgebied van Noordrijn-Westfalen. Jaja, tegenwoordig moeten we de natuur beschermen tegen onszelf. U ging er volgens Hector Berlioz zelf graag wandelen in de buurt van de Drachenfels. Dus hebben ze daar nu een aantrekkelijke Beethoven-wandelroute aangelegd.

De charme van oude zerken

Ik nam me voor om gauw terug te keren naar de Rijn, maar Birgit nam me eerst nog mee naar het Alte Friedhof, het oude kerkhof. Het viel me op dat er zowat overal in de stad werkzaamheden aan de gang zijn. Straten liggen opengebroken, de omleidingen zijn legio, het verkeer van en naar de stad wordt de hele dag door gestremd. ‘Dat komt allemaal goed als we het Beethovenjaar openen’, zei Birgit. Als dat lukt, maak ik voor u een buiging tot mijn neus de grond raakt. Wie na zijn dood nog zoveel invloed kan uitoefenen, moet werkelijk bijzonder zijn.

Mooi kerkhof trouwens, zo midden in de stad. Birgit vertelde dat het eerst een plek was waar alleen soldaten, armen en vreemdelingen een plek kregen – het kerkhof lag vroeger namelijk nog buiten de binnenstad. Maar toen de hygiëne in de binnenstad te wensen overliet, veranderde dat. Voortaan werden alle doden daar begraven om epidemieën te vermijden. Nu liggen er nogal wat verzakte en verwaarloosde zerken tussen de bomen. Maar dat maakt het net zo charmant. Ik zag zelfs een kruis dat helemaal in de stam van een boom was ingegroeid. Uw moeder ligt er nog altijd begraven tegen een buitenmuur. Ik had een mooiere zerk verwacht. Niet zoals het pronkstuk van Robert Schumann, dat schittert tussen de vergane glorie van de rest van het kerkhof. Maar toch.

Trappen langs de Rijn

En toen ging ik dus terug naar de Rijn. Om te fietsen. U kent dat wel, een fiets. In uw tijd heette dat een draisine, pas uitgevonden door een Duitser. Tegenwoordig zien die tweewielers er heel anders uit. Je kan ze huren voor een habbekrats. Gewoon met je smartphone een account maken op Nextbike, koppelen aan je bankkaart en je bent vertrokken. U hoort het in Keulen donderen? Welnu, een smartphone is een toestel waarmee… sorry, een andere keer.

Ik dus op de fiets langs de Rijn. Heerlijk was dat, die lange strook voor wandelaars en fietsers langs het water. Onderweg dronk ik een biertje in de biertuin van Am Schaumburger Hof, u misschien welbekend, want er passeerden flink wat beroemdheden. Ik reed helemaal naar de Rolandseck in Remagen voor het machtige panorama en kwam terug door het Freizeitpark Rheinaue, die schitterende groene long zo groot als de hele binnenstad. Werkelijk een plezier om er te wandelen, te fietsen, te spelen en te luieren.

Wanhoop over gehoorproblemen

Uiteindelijk sloeg ik af naar de Museumsmeile. Een megalomane avenue met naast elkaar de grootste en belangrijkste musea van het land. Nou ja, het Museumsinsel in Berlijn is ook niet mis. En daar, in dat waanzinnig grote en moderne gebouw van de Bundeskunsthalle ontmoette ik Julia Ronge, muziekwetenschapper en curator van de toptentoonstelling Beethoven. Welt.Bürger.Musik. Julia kreeg 1.600 vierkante meter om u eens flink in de bloemetjes te zetten. ‘Het wordt een biografische expo’, zei ze, ‘over de mens Beethoven. Zijn emoties, zijn leuke ervaringen, zijn zorgen. Over hoe je in zijn tijd als kunstenaar aan de kost moest komen. En we proberen ook een paar mythes uit de wereld te helpen. Er wordt weleens gezegd dat hij een eenzame revolutionair was. Nou, ook al is hij nooit getrouwd, eenzaam was hij zeker niet. Hij netwerkte heel bewust en overlegde bijvoorbeeld vaak met muzikanten. Was een of andere wending in zijn compositie technisch moeilijk, dan praatte hij er met hen over en hij was niet te beroerd om zich aan te passen.’

Ze vertelde me ook dat u zich in uw wanhoop over uw gehoorproblemen tot hoogst twijfelachtige therapieën liet verleiden. U liet zich zelfs gelijkstroom door het hoofd jagen. Luguber, maar zo weten we dat er toen al met elektriciteit geëxperimenteerd werd.

Er zal op de expo ook een compleet Beethovenorkest zijn, met instrumenten zoals ze in uw tijd werden gemaakt. Dan laten ze letterlijk horen hoe uw muziek toen klonk en hoe anders die vandaag klinkt. Daarop had ik uw reactie weleens willen zien. Julia is zelfs naar Ruiselede afgereisd om bij Piano’s Maene een klavier te bouwen zoals u ze het liefst had. Op zondagochtend zal dat door de Kunsthalle klinken.

Natuurlijk hebben ze ook aan bezoekers met een beperking gedacht. Vooral aan slechthorenden. Voor hen is er een vibrerende stoel waarop ze de muziek kunnen voelen. Wat denkt u daarvan?

U ziet het, lieber Ludwig, de verwachtingen zijn hooggespannen en u moet het weer helemaal waarmaken, ook al zijn het nu anderen die zich de naad uit de sloffen werken. Ik mag hopen dat het een succes wordt. Want al ben ik nog altijd niet vertrouwd met uw soms weerbarstige muziek, mijn onwetendheid is op zijn minst omgeslagen in bewondering.

Uw toegenegen,

Chris Von Minnebruggen