Fietsen langs de Kroatische Amazone

Gak. Gak. Nee, het is niet het geluid van een vogel, maar dat van een machete die door de lucht schiet. Nikola Pavić, mijn gids, heeft het kapmes zojuist uit zijn fietstas gehaald. Badend in het zweet maakt hij de weg vrij voor fietsers. Zijn handen zitten vol blaren. Hup, weer een boomstam van het pad. Honderden tijgermuggen zoemen om ons heen. In de rivier staan zilverreigers.

Wow, dit is de jungle! Ik moest aanvankelijk een beetje lachen toen ik de naam van de fietsroute hoorde: Amazon of Europe Bike Trail. Kom op, een Amazonegebied in Kroatië? Maar: de omstandigheden komen in de buurt. Het is heet en vochtig, overal vliegen stekende insecten, en ik hoor de gekste dierengeluiden.

Door de hevige storm van een dag eerder zijn een hoop bomen omgevallen. Het laat zien hoe moeilijk het is om een fietsroute in de natuur bij te houden. ‘Vorige week kon je hier nog gewoon fietsen,’ zegt Nikola, die betrokken was bij de totstandkoming van de trail. ‘Ik had niet verwacht dat de storm zo’n schade zou aanbrengen.’

Met dank aan UNESCO

De Amazon of Europe Bike Trail loopt dwars door het Mur-Drau-Donau-gebeid, in 2021 door UNESCO uitgeroepen tot biosfeerreservaat. Het is een soort proeftuin voor duurzame ontwikkeling. Het gebied strekt zich uit over maar liefst vijf landen: Oostenrijk, Slovenië, Kroatië, Hongarije en Servië. Hier liggen meanderende rivieren, eilanden, zand- en grindbanken, bossen op rivierslib en binnenwateren.

Avontuurlijk fietsen, is dat. Ik rij delen van de route in Kroatië, over onverharde paden, plattelandswegen en zo nu en dan een drukker parcours, waar auto’s met zeventig kilometer per uur voorbij razen. Door de beschermde natuur is direct naast de rivier bewust niet voor asfalt gekozen. Hier hobbel ik over gras en grind, langs woekerende planten. Een laagje DEET op de huid blijkt een must. De rivieren trekken heel wat muggen, die virussen als dengue, zika of chikungunya kunnen overbrengen. Rustig picknicken is er niet bij.

Daar staat tegenover dat je zomaar een zeearend voorbij kunt zien vliegen. De regio herbergt de hoogste dichtheid broedende zeearenden op het vasteland van Europa. Naast het overwoekerende pad waar ik met Nikola over fiets, zwemmen honderden zwanen. Libelles strijken op de bloemen neer, hier en daar dwarrelt een vlinder. Let je goed op, dan spot je misschien wel een otter of bever.

Shotje slivovitsj

Ik ben mijn fietstocht begonnen in de Kroatische stad Osijek, niet ver van de grens met Servië en Hongarije. Van daar volg ik delen van de route langs rivier de Drau, en later de Mur, richting Slovenië. Osijek is een echte fietsstad. Langs de indrukwekkende citadel rijden jongeren op fietsen met mandjes voorbij, en trapt een student zo hard mogelijk op zijn racefiets.

‘Kom op, proef wat van mijn slivovitsj.’ Medewerkster Dora Stanic haalt me over een glaasje alcohol te nuttigen, nadat ik heb ingecheckt in pension Maksimilian. Met een flinke glazen fles schenkt ze een shotje in. ‘Mijn familie heeft het drankje zelf gemaakt, van witte pruimen. In het begin vond ik het niets, maar ik ben er echt van gaan houden. Het heeft een heel specifiek aroma.’ Vaak krijg je in Kroatië bij het eten een glaasje grappa, kruidenlikeur of brandewijn aangeboden. ‘Goed voor de spijsvertering,’ zegt Dora met een knipoog.

Het hotel zit midden in het oude centrum, met volop Oostenrijks-Hongaarse architectuur. De gevels hebben pastelkleuren en barokke versieringen. Hier en daar herinneren kogelgaten aan de Joegoslavische burgeroorlog van de jaren negentig. Twintig kilometer verderop vormt de Donau de grens met Servië. Maar vandaag de dag zijn het alleen de muggen die de rust verstoren. In de lucht worden insecticiden verspreid, om de muggenlarven te bestrijden.

Wat hebben aalscholvers met muggen?

Iets ten noorden van de stad ligt natuurpark Kopački Rit, een uiterwaard ontstaan door het water dat in- en uitstroomt vanuit de rivieren Drau en Donau. Het mozaïek aan water en land verandert voortdurend, als een caleidoscoop. Ik fiets voorbij eilanden met bomen, waar aalscholvers massaal hun vleugels drogen.

‘Vorig jaar bleven de aalscholvers weg,’ vertelt Mislav Pavošević in het bezoekerscentrum. ‘Door droogte waren er te weinig muggen en daardoor te weinig vissen. Niet genoeg eten voor de aalscholvers dus. Zo zie je maar, in de stad wordt er alles aan gedaan om van de muggen af te komen, maar hier zijn ze juist belangrijk.’

Ik maak een rondje rondom het natuurpark door de trail en EuroVelo 6 met elkaar te combineren. Aan fietsroutes geen gebrek hier. Het valt direct op hoe vriendelijk en geduldig de automobilisten in dit gebied zijn. Heel anders dan aan de kust, waar ik ook vaak heb gefietst en wel eens bewust van de weg ben gereden. Bijna iedereen houdt netjes afstand.

Karper van het spit

Bij familierestaurant Baranjska kuća in het dorp Karanac hangt boven brandend steenkool een enorme vis aan het spit. ‘Karper’, zegt Stanko Škrobo, de zoon van de familie. ‘In de zomer braden we de vis twee uur, in de winter drie uur. Zo krijg je een perfect aroma. Het vet druipt eruit, de buitenkant wordt lekker knapperig.’

De kokkin komt even kijken hoe het ervoor staat en draait de karper in het rond. Een van de huiskatten loopt hoopvol langs. Dat ruikt goed. ‘Kroaten die aan zee wonen, willen soms onze vis niet eten,’ zegt Stanko. ‘Dan proeven ze toch even en staan ze versteld van de heerlijke smaak.’ Bij het restaurant neemt men de tijd. ‘De soep laten we zes uur borrelen. Ons brood is van zuurdesem en moet bijna een dag rijzen.’ Op het terrein groeien walnotenbomen en van de kersen wordt sterke drank gemaakt. En de karper? Die smaakt verrukkelijk. Langzaamaan stroomt het terras vol. Vooral met cruisegangers, die een tocht over de Donau maken.

Dicht bij de rivier

UNESCO riep het Mur-Drau-Donau-gebied niet zomaar uit tot biosfeerreservaat. Het Wereld Natuur Fonds (WWF) zette zich al jaren in voor meer erkenning. Dat komt niet alleen door de enorme biodiversiteit, maar ook omdat de regio goed laat zien hoe de natuur de mens oplossingen kan bieden. De uiterwaarden voorzien de bewoners van drinkwater en helpen hen zichzelf te beschermen tegen overstromingen.

Het WWF gaf het gebied de bijnaam Amazon of Europe en kwam in 2015 met het idee voor een fietsroute. Duurzaam toerisme zou de lokale gemeenschappen economische voordelen kunnen brengen. Meer dan vijftig lokale en regionale belanghebbenden sloten zich bij elkaar aan, en droegen financieel bij. De EU gaf ondersteuning via het Interreg-programma.

‘Er is heel goed gekeken naar waar de route precies kon lopen,’ vertelt Nikola, die verantwoordelijk was voor de regio rondom de stad Varaždin, maar ook bij de rest van het project betrokken raakte. ‘Het liefst wil je dicht bij de rivier fietsen. Helaas is dat niet altijd mogelijk. Sommige gebieden zijn een bufferzone voor overstromingen, of er komt een bedreigde diersoort voor. Ook kunnen er mensen wonen.’

Verboden brug

De rivier kan totaal verlaten zijn. In de buurt van het dorp Sopje slingert het gravelpad door de uiterwaarden, terwijl de Drau zich achter de bomen verstopt. In de berm groeien brandnetels en bloemen, zoals roze aardaker en blauw slangenkruid. We komen niemand tegen. Geen vissers, geen fietsers, geen wandelaars. Zijpaden leiden naar picknicktafels aan het water. Totaal verlaten. Maar dat komt misschien mede door de muggen.

Bij de hangbrug naar riviereiland Križnica vormt de Drau juist een populaire ontmoetingsplek. Daar zitten op een zonnige dag volop jongeren met biertjes in hun hand. In het gras liggen instrumenten, er wordt gebarbecued. Over de brug mag je officieel niet fietsen wegens instortingsgevaar. De houten planken zijn niet in de beste staat. Maar niemand trekt zich wat van de verbodsborden aan. Gelukkig gaat er ook een (gratis) veerboot.

Aan de overkant fietsen we langs akkers met oude boerderijen zo naar de grens met Hongarije. Een visser staat op zijn gemak naast de Rinya, een zijstroom van de Drau. Zijn vishengels heeft hij op de houten vlonder gestald, in een houten hut zet hij koffie. Boven het water zie ik voor de zoveelste keer blauwe libellen hangen. In de zon lijken ze fluorescerend.

Ottomanen en de haan

Bij het kasteel van Đurđevac doen we een sprong in het verleden. Ruiters komen aandraven op paarden, soldaten gaan elkaar met zwaarden te lijf. Dames in elegante jurken worden nagekeken door een streng kijkende man, met een bruine muts op het hoofd - versierd door een gouden haan en veer. Het blijkt de generale repetitie voor het Picokijada Festival; meer dan driehonderd deelnemers spelen dan de strijd tegen de Ottomanen na.

Volgens de overlevering omsingelden de Ottomanen in de zestiende eeuw het fort van de stad. De bewoners hadden uiteindelijk helemaal geen eten meer, op één haan of picok na. Een oude vrouw opperde het idee om de haan met een kanon naar de tegenstanders te vuren. Dat deed de Ottomanen geloven dat de bewoners nog genoeg voedsel hadden. Ze verlieten teleurgesteld het slagveld, maar niet voordat ze de bewoners hadden vervloekt als picoki: hanen.

Het restaurant binnen, Stari grad, zit stampvol. Obers rennen rond, met zweetdruppels op het hoofd, in de handen pullen bier. Voor de verandering is het menu ook in het Engels. In de hoek speelt een muzikant op het cymbaal; een plat, trapeziumvormig tokkelinstrument met vijftien snaren. Overal klink gelach. De Kroaten houden wel van een feestje.

Rondleiding door boer

De volgende dag fiets ik een stukje door het platteland. ‘Willen jullie misschien een rondleiding op mijn boerderij?’ vraagt Zvonko Bednik (51) in het Kroatisch. Best handig, met een Kroatische gids en tolk op pad... Die gids heeft flinke dorst en besluitt het erf op te lopen. De boer heeft net onze bidons met water bijgevuld. ‘Eerder waren hier eens twee Duitse fietsers, die van Berlijn naar de Adriatische zee reden,’ vertelt Zvonko. ‘Die hebben hun tentje opgezet. Ik bood ook wat te eten aan, maar ze bleken vegetariër.’

Met zijn blote bast loopt Zvonko door de donkere stallen. Zes koeien heeft hij, en twee varkens. Daar leeft hij van. Al heeft hij ook maïsvelden. ‘Ik verkoop het vlees aan slagers in Split. Twee keer per jaar krijgen de varkens kinderen; als ze 25 kilo zijn verkoop ik ze, na zo’n drie maanden. Maar ik bewaar er ook twee voor mezelf, voor kerstmis.’

Hij laat zijn tractor zien en de paar kippen, die in een volière rondlopen. Dit is het ultieme scharrelvlees. Niets lijkt op de bio-industrie. Zvonko is eigenlijk nog op zoek naar een vrouw, die hem wil helpen bij al het werk, merkt hij op. In het Kroatisch. De vertaling hoor ik gelukkig pas later, als ik weer op de fiets zit.

Kunstige ober

Even slinger ik een stukje naast de Drau. Ik fiets op een elektrische mountainbike - geen overbodige luxe hier, als je de soms onstuimige grindpaden wil bedwingen. Vaak is er de optie om de asfaltweg te pakken, maar het is juist zo fijn om ver van de auto’s en dicht bij de natuur te zijn.

Na het meer Čingi-Lingi verlaat ik de rivier weer. Straks moet er ergens een restaurant zijn. Mijn gids heeft een reservering gemaakt. Ineens knijpt hij in de remmen. ‘Here it is!’ Huh? ‘Izletište Grofova hiža,’ staat op een houten bordje. Je moet maar net weten dat je hier wat kunt eten.

Eigenaar Stjepan Pongrac komt met een brede lach aangelopen. Niet veel later serveert hij schalen vis en vlees. Hij maakt zijn eigen wijn, zo’n 600 tot 700 liter wijn per jaar. En hij is kunstenaar. Aan de muren hangen vrolijke landschappen: een man met hoed vist met een lange tak bij de rivier, een oma wandelt met haar kleindochter door de sneeuw, langs huisjes in pasteltinten.

Mur, Mur, diepe rivier

Bij het plaatsje Legrad voegt de Mur zich bij de Drau. Deze rivier kent zijn oorsprong in de Hohe Tauern van Oostenrijk. Niet veel later kan je kiezen: een detour maken naar de schitterende stad Varaždin, of langs de Mur verder richting de Sloveense grens rijden. De Mur kronkelt nog heviger dan de Drau, en stroomt rap.

Ik geniet vooral van al het groen rondom de rivier. De populier en wilg maken dankbaar gebruik van de incidentele overstromingen. Ook de eik, zwarte els en smalbladige els gedijen hier goed. In de vijvers groeien riet en gele pomp. Vogels zijn maar al te blij met al die nattigheid en nestplekken.

In Žabnik staat een oude watermolen. In het museum hoor ik een Kroatisch volksliedje. Mura, Mura, globoka si voda ti. ‘Mur, Mur, jij bent een diepe rivier’. Het gaat, in zeer korte en tragische bewoordingen, over het leven van de mensen die langs de rivier woonden en hun strijd om te overleven. Vandaag de dag brengt het water vooral schoonheid, waar je heerlijk langs kunt fietsen.

Zin om zelf de Amazon of Europe Bike Trail te fietsen? Alle praktische info vind je de online Reiswijzer op pasar.be