Vijf topexpo’s bij de zuiderburen

Een Museum van Vlaanderen bestaat bij ons alleen digitaal, maar het Franse heuvelstadje Kassel heeft er één in real life. Het Musée de Flandre huist in een 16de-eeuws stadspaleis aan de Grote Markt, die bezaaid is met terrasjes waar je de fijnste streekbieren kan proeven. Brouwen, dat kunnen de Frans-Vlamingen véél beter dan andere Fransen.

Maar we komen voor de kunst. De expo Brueghel en Van Balen, kunstenaars en kornuiten viert de 400ste verjaardag van Jan Brueghel de Oude, en zijn beroemdste medewerker, na Rubens: Hendrick Van Balen. Nooit van gehoord? Je bent niet alleen. Het Musée de Flandre maakt er zijn opdracht van om vergeten kunstenaars onder de aandacht te brengen.

Jan, de Fluwelen Brueghel, excelleerde in bloemen en landschappen. Voor werken waarin personages opdoken, klopte hij aan bij van Balen, die zelf ook een schitterende carrière uitbouwde. Rubens, Brueghel en Van Balen bleven hun hele leven goed bevriend.

Brueghel en Van Balen, kunstenaars en kornuiten, tot 28 september, Musée de Flandre, Kassel

In Frans-Vlaanderen wordt de Vlaamse cultuurgeschiedenis gevierd zonder ideologische bijbedoelingen. Lille 3000, dat ontstond in 2004 toen Rijsel culturele hoofdstad van Europa was, organiseert om de drie jaar een bruisend cultuurseizoen. De topexpo in het Palais des Beaux Arts nodigt je uit op Vlaamse feesten in de 16de en 17de eeuw.

Waar is die boerenbruiloft? Draag de bordjes met rijstpap aan, vul de kruiken met geuze! Maar Fêtes et célébrations flamandes doorprikt ook de vrolijke, komische sfeer op de kermissen, bruiloften en koningsfeesten. Hoezo feestvieren tijdens de Tachtigjarige Oorlog? Terwijl de Nederlanden geteisterd worden door epidemieën?

De Brueghels en hun kornuiten borstelden volksfeesten niet alleen omdat ze boeren en dorpelingen zo pittoresk vonden. De beeldtaal droeg een boodschap uit. De machthebbers hielden bovendien van feesten als spektakel én middel om de samenleving te regisseren. De expo ontsluiert deze dubbele bodem aan de hand van honderd kunstwerken.

Fêtes et célébrations flamandes, tot 1 september, Palais des Beaux Arts, Rijsel

Met het Institut du Monde Arabe in Parijs leverde de Franse toparchitect Jean Nouvel een meesterwerk af. In een hypermodern gebouw verwerkte hij traditionele elementen uit de islamitische architectuur, zoals decoratieve roosters die als zonnewering werken.

Het gebouw zelf is dus al een bezoek waard, maar deze zomer en herfst loopt er ook een fascinerende expo. Le Mystère Cléopatre onderzoekt waarom de laatste farao van Egypte ons tweeduizend jaar na haar zelfmoord blijft fascineren. Wat maakt haar een van de meest legendarische en populaire vrouwen uit de geschiedenis?

De expo signaleert een opmerkelijk contrast. Arabische historici prezen Cleopatra als een sterke, intelligente leider, maar hun Romeinse en christelijke vakgenoten zetten haar weg als een vals en verwend serpent. Alsof ze zich, zoals Eva in de Bijbel, liet corrumperen door het kwaad.

In de twintigste eeuw verandert haar imago. Actrices als Sarah Bernhardt en Liz Taylor maken van Cleopatra een glamour queen. In Egypte wordt ze een symbool van weerstand tegen het kolonialisme en zwarte Amerikanen en feministen vieren haar als een vrouwelijk, Afrikaans rolmodel. Zet je dus schrap voor een spraakmakende tijdreis, geïllustreerd met kunstwerken en archeologische vondsten uit Franse topmusea.

Le Mystère Cléopatre, tot 11 januari, Institut du Monde Arabe, Parijs

In Parijs verdringen toeristen zich ongetwijfeld rond de Mona Lisa. In Compiègne, 80 kilometer verderop, krijg je deze zomer dé kans van je leven om de Mona Lisa van de manuscripten te zien. Het schitterend verluchte getijdenboek Les Très Riches Heures du Duc de Berry is sinds het einde van de 19de eeuw slechts twee keer tentoongesteld.

Waarom nu wel? Dat komt omdat het boek uit 1410 gerestaureerd wordt. De eerste twaalf vellen, met prachtige miniaturen die de maanden van het jaar voorstellen, zijn uit de band gehaald en worden afzonderlijk getoond in geklimatiseerde vitrines. Ook het boek zelf ligt op de expo. Geregeld wordt er een nieuwe pagina opengeslagen. En je kan bladeren in een facsimile.

Rond het manuscript is een grote expo gebouwd, die alle boeken van hertog Jan van Berry verenigt, en ook schilderijen, sculpturen en kunstvoorwerpen toont. Je maakt ook kennis met de gebroeders van Lymborgh, de beroemde miniaturisten uit Nijmegen die het boek illustreerden met 121 taferelen.

Dan is er nog de plek van afspraak: het kasteel van Chantilly bezit een buitengewone kunstcollectie en heeft prachtige tuinen. En jawel, de crème Chantilly komt hiervandaan. De Franse kok Vatel klopte in de zeventiende eeuw de luchtigste slagroom, en die kan je op het kasteeldomein nog altijd proeven.

Les Très Riches Heures du Duc de Berry, tot 5 oktober, kasteel van Chantilly, Compiègne

Een banaan kan je in je oor steken, of met ducttape aan de muur plakken. Maurizio Cattelan, de Ernie van de hedendaagse kunst, koos voor het tweede idee en doopte het werk Comedian. Het ontmaskert onder meer haters van conceptuele kunst, want zij kunnen er niet om lachen.

Voor zijn 15de verjaardag vroeg het Centre Pompidou Metz aan Cattelan om zijn ironie los te laten op de eigen collectie moderne kunst. Maar liefst 400 werken worden geconfronteerd met 30 werken van Cattelan. Klinkt het niet, dan botst het maar.

De expo palmt het hele, bepaald niet kleine museum in, rooftop inbegrepen, en loopt twee jaar. Namen van kunstenaars die je te zien krijgt: Braque, Malevich, Goncharova, Taeuber-Arp, Delaunay, Dix…

Ze raken allemaal verstrikt in een Endless Sunday. Zondag, de dag dat Romeinen de zon aanbaden en christenen hun god, is veranderd in de dag van ontspanning, sport en consumptie. Of soms, de dag dat je in Brussel gaat betogen. Wat een paradoxale dag! Alle tegenstrijdige betekenissen die je met zondag kan verbinden, passen ook bij kunst, een bezigheid die volgens sommigen weinig met werken te maken heeft. Die sommigen ergeren zich ook aan de banaan.

Endless Sunday, tot 2 februari 2027, Centre Pompidou Metz,